«خیاو» ماحالیندا بیر نئچه

فولکلور ماده لری

توپلایان: ائلدار م. صدیق

 

اؤن سؤز:

شفاهی ادبیات، دئمک اولار کی خلق حیاتیندا اولان مسئله لرین گوزگوسودیر. بو ادبیاتدا، دربار ادبیاتی عکسینه، خلقین اجتماعی مسئله لری و خلقین کئچیردیگی حیات یوللاری یاخشی جاسینا گورسنیر. شفاهی ادبیات، رئالیستی بیر ادبیاتدیر و اوندا واقعیت لردن سیوای بیر آیری شی یوخدور. شفاهی ادبیاتدا قالبی شعردن اثر گورونمور، بو ادبیاتدا چتین و خیالی تشبیه لره راست گلمک اولماز.

 

آذربایجاندا فولکلور شناسلیق تاریخی:

فولکلورشناسلیق او زاماندان باشلاندی کی بیر سیرا یازیچی لار قلم اله آلیب کندلره دوشوب و بایاتی لاری، قوشمالاری، تاپماجالاری و سایره نی توپلادیلار. فولکلور شناسلیق کئچن عصرلردن بری آذربایجاندا وار ایمیش، اما 20- نجی عصرین اوللریندن سونرا بو علم گئنیش لندی. 20 نجی- عصرین اوللرینده شمالی آذربایجان یازیچی لاری چوخ اثرلر بو بارده یاراتدیلار. بونلاردان همت علی زاده، افندیف، چمن زمینلی، ع. شائق، ف. کوچرلی، محمد حسن تهماسیب و باشقالارین آد آپارماق اولار، محمد حسن تهماسببین بئش جیلدلیک ده آذربایجان ناغیللاری کیمی قیمتلی اثرلری واردیر. م. ع. صابر و ج. م. قلی زاده اؤز اثرلرینده فولکلور و شفاهی ادبیاتدان چوخ فایدالاندیلار. ج. م. قلی زاده «ملانصر الدین» ژورنالیندا بیر ستون شفاهی ادبیاتا اختصاص ائتمیشدی.

ایراندا ایسه س. جاوید، م. ع. فرزانه، دکتر ح. م. صدیق (حسین دوزگون) و باشقالاری یاخین ایللرده صمیمی و علمی فعالیتلره باشلامیشلار، ح. م. صدیقین «هفت مقاله پیرامون فولکلور و ادبیات آذربایجان» و «سایالار» کیمی قیمتلی اثرلری چاپ اولموشدور.

ایندی ایسه، گنج و استعدادلی یازیچی لاریمیزین وظیفه سیدیر اله قلم آلیب کندلره، اوبالارا یولا دوشه لر و شفاهی ادبیاتین اؤلمه سینه مانع اولالار. هر معلمین وظیفه سیدیر اؤز کندینده اولان اهالی نین شفاهی ادبیات ماتریاللارین جمع ائده.

 

بیر نئچه سؤز خیاو حاققیندا:

«مشگین شهر» یا «خیاو» (= خیو) شهری، قدیم و تاریخی بیر شهر دیر. اونون دوزه لینمه سی 8-نجی عصرده باشلاندی. اوندان ایره لی، خیو بیر کندایمیش. خیو، ایندی مشگین شهر آدلانیر. او 50 ایلدیر کی یئنی شهرلر فورموندا دوزه لیب. 50 ایل بوندان ایره لی بیر نئچه اداره لر: شهربانی، دادگستری کیمی دوزه لیندی و آدین شهر قویدولار. شهرین تاریخی ابنیه سی امامزاده دیر کی شیخ حیدرین قبری دیر. بو شهرین ایندی «کهنه بازار» آدلانان بازاری 200 ایل بوندان ایره لی دوزه لینیب «سربازخانا» ایسه 1305- نجی ایلده بر پا اولوبدور.

بیزه بئله معلومدور کی خیاوین دوزه لینمه سی وانکشافی عشایر ائل لرینین کؤچلرینه گؤره، شاهسون (ایندی: ائل سون) لر طایفالاری یایلاقدان، قیشلاغا کوچنده بو شهرین دوره لرینده اوتراق ائده ر لر، اونلارا سؤز یوخ کی، قند، چای، شکر و سایر یاشاییش وسیله لری، لازم اولارمیش و گلیب خیاو بازاریندان اؤز مایحتاجلارین آلارمیشلار و بئله لیکله خیاوین بازاری انکشاف و دالیسینجا خیاوشهری انکشاف ائدیب. بونا گؤره خیاوین شفاهی ادبیاتی شاهسونلرین فولکلوری ایله یاخیندیر.

شفاهی ادبیاتدا بعضاً خورافه لرده ورادیر.

 

ساوالان:

شهرین جنوبی ساحه لرینده ساوالان - هرم، کسری داغلاری واردیر. ساوالان، بو شهرین و اطراف کندلرین فکرینده و اورگینده بؤیوک یئر سالیبدیر. ساوالانا گؤره خیاو محالیندا، چوخلو بایاتیلار، قوشمالار و شعرلر دئیلیبدیر. ایندی گوره ک خیاولی لار ساوالانین باره سینده نه خرافه دئییرلر:

«لوت پیغمبر» بو داغین آلتیندا بیر شهرده یاشاییرمیش. بو شهر بؤیوک فساد و فحشا و گناها باتمیشدی. لوت پیغمبر اؤز امت لریله هر جمعه آخشامی شهردن چیخارمیشلار و چؤلده آللهی نیایش ائده ر میشلر.

بیر گون الله غضبلنیر و جبرائیله امر ائدیر کی بیر داغی بو شهر أوستونه قویا. جبرائیل ده ایندی کی ساوالانی گتیریر و شهر أوستونه قویور. لوت پیغمبر و امتی گلیرلر و گؤرورلر کی شهرین أوستونده بیر داغ وار. گئدیب بیر آز او طرفده ایندی کی خیاو آدلانان شهری دوزه لدیرلر.

ساوالان بو محالین ایچینده خاص بیر احتراملا قارشی لانیر. اونلار ساوالانا آنددا ایچیرلر. چوخلو بایاتی لاردا ساوالانین آدی گتیریلیر:

ساوالاندا بیر مارال وار،

باشیندا ترمه شال وار،

آی یادیمدان چیخیبدیر،

اوزونده قوشا خال وار.

*

ساوالانین او أوزونده،

آری اوینار بو أوزونده،

قارداش باشیم ساغ دیزینده،

آتما باجون یاد ائللره.

*

ساوالانین اتگینده،

آری اوینار پتگینده،

قارداش الیم اتگینده،

آتما باجون یاد ائللره.

*

من عاشیق هرم داغلار،

ساوالان دیر هرم داغلار،

او قدره کی دردیم وار،

اورگیم ورم باغلار.

 

ساوالان، ایراندا تکجه اوجا داغدیر کی باشیندا گؤل وار. خیاولیلار دئیر کی حضرت سلیمان(ع) بیر بؤیوک یاقوتو داشا باغلاییب و بو گؤلون ساحلینه آتیب. هر طاماهلی انسان او یاقوتو گؤره بیلر. هر کیم ایسته سه اونو گؤتوره، گؤل اونو چکیب، دیبه آپارار. بیرده دئیرلر کی حضرت محمد(ص)ین نئچه توکو گؤلون ایچینه دوشوب. او زامان کی یئل گولون سویونو دالغالاندیریر بو توکلری گورمک اولار.

 

 

  • بایرام لار و آخیر چرشنبه:

خیاودا اسفند آیینین ایکینجی چرشنبه سین «کول چرشنبه» دئیرلر. اوچونجو چرشنبه نی «گول چرشنبه» و دوردونجو چرشنبه نی، «آخیر چرشنبه» آدلاندیریبلار. آخیر چرشنبه اوشاقلارین خوش گونلرینین بیریدیر. او گون صبحدن اوشاقلار، آتا، آنالاریندان پول آلیب و ترقه تاپیب پاتلادیرلار. گون باتاندان سونرا ایران ین باشقا خالقلاری کیمی، اوتلار یاندیریب، أوستوندن آتیلارلار. آخیر چرشنبه ده، دده لر آجیل، شیرینی آلیب سفره باشینا قویارلار.

قوهوم- قارداشلار بیرینین ائوینده یغیشیب صبحه قدر دانیشیب گولرلر. اره گئدممیش قیزلاری، آنالار، قونشولارین پنجره سینه آپارارلار. بو قیزلار نیت ائده رلر کی گلن ایل بو واختا قدر، ار ائوینده اولالار.

ایل تحویل اولاندا کیشی لرین هامیسی مسجده ییغیشیب، دعا ائلیرلر. سونرا دعا سویون گؤتوروب ائوه گتیره ر لر. او سودان اوشاقلارین هامیسی ایچره رلر.

خیاوین بایرامی «تکم چی» ایله تانینیر. تکم کئچی لرین شاهی دیر. تکم آغاجدان و بیر نئچه مینجیق دان دوزه لینیب. «تکم»ین قویروغو، خوروز قویروغودور. بو کئچییه اوخشار آغاجی، بیر تاختایا میندیریب، بیر نازیک آغاج ایله ترپدیرلر. تکم چی لر، تکمی ترپده - ترپده گؤزل شعرلر اوخویورلار:

تکم، تکم، اوچ تکم،

گل بیزیم باغا دوش تکم.

گزه گن آروادلارین،

بیرچه گینه سیش تکم.

***

آی منیم آلا تکم.

باشیما بالا تکم.

گزه گن آروادلارین،

سیرقاسین یالا تکم.

 

تکم چی لرین ماهنی لاری، شیرین و ساده ماهنی لاردیر. تکم چی لر بایرام چاغیندا تاپیلار. اونلار کندلرده، شهرده گزیب پول آلارلار. تکم چی لردن باشقا، «نوروز داما» لاردا واردیر. «نوروز داما» همیشه ایکی نفر اولورلار. اونلار بیر مقوا أوستونده گل و بالیق عکسی چکیب، بیر ائوین قاپی سی نین قاباغیندا دوروب و سایا اوخویارلار. سایالار بیر سیرا شعرلردیر کی اونلاردا کئچی، قویون، قاری، جاوان قیز و سایره موضوعلارا راجع صحبت اولونور.[1]

نوروز بایرامیندان سونرا، قربان بایرامی دیر. قربان بایرامینا، خیاودا «اسماعیل بایرامی» دئیرلر. قربان بایرامیندا باشقا یئرلر کیمی قویون باشی کسیلیر. خیاولی لار بونا عقیده لی دیلرکی اگر بیری قویون کسه بیلمه سه، بیر خوروزدا کسسه، نذری قبولدیر.

 

  • توی مراسیمی:

خیاوین توی مراسیمی آذربایجانین باشقا شهرلر و کندلری کیمیدیر. توی یئددی گئجه، یئددی گونوزدور. بوگونلرین بیری «خینا گئجه سی» دیر. خینا گئجه سینده، خینانی کاسادا اورتایا قویارلار. دللک قاوالی قوناقلارین قاباغینا دوتار. قوناقلار قاوالا پول تؤکرلر. هاواخت دللک راضی لاشدی، بیر اوشاق خینانی بیک (داماد) و گلین (عروس)ین بارماغینا یاخار. عقد گونو باشلیق (مهریه) أوستونده دانیشارلار، ساقدوش و سولدوش بو یئددی گونده قویمازلارکی بیک خشله سین و اؤز جیب لریندن خشلرلر.

گلینی آتا میندیریب بیگن ائوینه گتیره رلر. کی عاشقلار زیرنا و بالابان و ساز چالا - چالا گلینین یانیجا گلرلر. البته بو سوز نئچه ایل بوندان ایره لی نیندیر و ایندی بللی دیرکی گلینی بعضاً ماشینلا آپاریرلار. گلین و بیک نئچه گون حجله دن چیخا بیلمزلرکی بونا گردی Garday دئیرلر، باشقا شهرلرده قوروق دا دئیلیر. نئچه گونده ن سونرا گلین و بیک خجالتدن، بیر مفصل قوناقلیقلا چیخیرلار.

 

  • ختنه مراسیمی:

ختنه مراسیمی ساده بیر مراسیم دیر. دللک دن و بیر نئچه قوناقدان تشکیل اولونور. دللکه (دلاک) «کیروه» دئیرلر. کیروه لرین خاص بیر احتراملاری وار. بیر اوشاق کی بؤیودو گره ک گنه ده کیروه سینه احترام قویا. بو محالدا مثلدیر کی دئیرلر: «تاریدن دؤندون، کیروه دن نیه دؤندون؟»

 

  • عزادارلیق:

عزادارلیق مراسیمی هر یئر کیمی محرم آییندا چوخ اولونور. محرم آیی نین اولینجی گونلرینده تشت گؤتوره رلر. عزالی دسته لر شهرین هر یئریندن گلیب مسجدلره ییغیلارلار. مسجدلرده عزادارلیق ائده رلر. نوحه اوخوماق و زنجیر وورماق هر یئر کیمی واردیر. عاشورا گونونده قمه ورانلار، گون اورتا چاغیندا میدانا ییغیشارلار و قمه وورارلار. «شبه» هر ایل شهرین مسجدلری طرفیندن اجرا اولار. اما شبهی او مسجدلر اجرا ائدیرکی یئکه دیر. شاهسونلر خیاولی لارا قدر بو مراسیمی آز اجرا ائده رلر. مثلا اونلار قمه وورمازلار.

 

  • اوشاقلارین اویونلاری:
  • (سنکچه، بیزکچه): ایکی اویونچواللرین دالدان بیر- بیرینه باغلاییب، بیری او بیریسین دالینا چکیب و قووزایار. سونرا او بیریسی ده بو ایشی تکرار ائدیر و دئیر:

سنکچه، بیزکچه.

سوواگئده ر، سنکچه.

سودان گلر، بیزکچه.

دومبوز دورار، سنکچه.

 

  • بنؤشه: بو اویون قیزلار اویونودیر. ایکی دسته قیز ال اله وئریب دوره ورارلار. بیر طرفدن او بیری طرفه بیر قیز قیشقیرار: بنؤشه ا، او بیری طرفدن بیری جاواب وئره ر: بنؤشه ا، او قیز جاواب وئره ر: «بیزدن سیزه کیم دوشر؟» او طرف بیر نفرین آدین دئیر. آدی چاغیریلان گلر. اگر ائلیه بیلسه بو قیزلارین الین آچا، بیر نفرین آپاریر. آچا بیلمه سه اونو ساخلیارلار. اوتان، او دسته دیر کی آداملاری چوخ اولا.

 

  • قئیش گؤتدو: بو اویون، اوغلانلار اویونودیر. و چوخراق اوروجلوقدا اونییارلار. بیله دیر کی بیردایره یرده ایکی متر شعاع سیله چکررلر ایکی دسته اوغلانلاردان بیر دسته سی دایره ایچینده و بیر دسته سی ائشیگده دورارلار. (معمولا دؤرد نفر بیر دسته اولور) هر نفرین قیچلاری آراسیندا یرده بیر قئیش قویورلار. ائشیگده کیلر گره ک بو دؤرد قئیشی گوتوره لر. هر قئیش کی گوتورولدو، اوننان او بیری قئیشی چیخارداللار. ائشیگده کی ائده بیلرکی گوتورولن قئیشلرله ایچریده کیلرین قیچیناوورا... .

 

خیاولی لارین عقیده لری حیوانلارا گؤره:

هر حیوان انسانا ضرر یا نفع یئتیر دیگینه گؤره، او قده ر انسانین یانیندا حرمتی وار.

مثلا (توراغای قوشو)، (فارس دیلینده کاکلی) اماملارین دوستو و یزیدین دشمانی دیر. اما (چکیکه) (فارس دیلینده جیرجیرک) اماملارین دشمنی و یزیدین دوستودیر. اونا گورا، توراغای دئیر:

توراغایام تور قوررام،

تورومو یولدا قوررام،

امامین یانیندا دوررام،

یزیدن قانین سوررام.

و چکیکه دئیر:

چکیکه یم، چکرم،

چکدیگیمی یئرده اکرم،

یزیدین یانیندا دوررام،

امامون بوینون وورام.

توسباغا «باغا» قدیملرده بیر بقال ایمیش و ملتین باشین آللادارمیش بیر گون الله غضبلنیر و اونون ترازوسین باشینا چالیر. او گوندن توسباغا بو شکله چیخیر.

حضرت ابراهیمی اودا سالاندا «ایلانا آغ وئره ن» (مارمولک) اودا پیلرمیش، اما قورباغا آغزیندا سوداشیارمیش. اونا گوره الله ایلانا آغ وئره نی نفرین ائدیر. اونا گوره همیشه چوللرده سوسوز گزه ر، اما قورباغا هم سودا و هم قورولوقدا اولار. قورباغا اوخویاندا آلهی ستایش ائدر. قورباغانی اؤلدورمک گناه دیر. اما ایلانا آغ وئره نی اؤلدورمگین ثوابی وار.

 

خیاودا، شفاهی ادبیات:

آذربایجاندا شفاهی ادبیاتی موضوع و مضمون جهتینده ن نئچه یئره بولونور. بونلاردان بایاتی لاری، اوخشامالاری، سایالاری، آتالار سوزون، مثللری و ... آد آپارماق اولار. خیاو محالیندادا، آذربایجانین باشقا منطقه لری کیمی بو شفاهی ادبیات واردیر و اؤز دیریلیگین حفظ ادیب.

 

بایاتی لار:

بیلدیگینیر کیمی بایاتی لار انسانین معنوی نیازلارین گوستریر. بایاتی- لارین مضمونو محبت، عشق، نفرت دن تشکیل اولونور.

خیاودا بو بایاتی لاردان خالق دیلینده دئیلیر. بیر سیرا بایاتی لار داغلارا گورادیر. مثلاً:

داغلارین باشی منم،

قلم کیمی قاشی منم،

بیر مجلسه گئدنده،

مجلسده باشی منم.

 

عزیزیم اویان داغلار،

آل قانه بویان داغلار،

ظلمت کئچیب منه بوردا،

نئجه دیر اویان داغلار؟

بیر سیرا بیاتی لاردان خالقین دردین، رنجین و شکایتین فلکدن گوستریر:

فلکین قهری منه،

توتوبدور قهری منه،

دولدوروب غم شربتین،

وئریبدیر زهری منه.

*

قیزیل گول حشم اولدو،

درمه دیم حشم اولدو،

من سندن آیریلاندا،

آغلاماق پئشه م اولدو.

 

اوخشامالار:

اوخشامالار بیر نوع بایاتی لارداندیر کی آنا، باجی اؤز قارداشین یا عزیزین الدن وئرنده قبر اوستونده اوخویار. اوخشامالارا، آغی دا دئیرلر.

توفنگوون پاسی وار،

سیلینمیب پاسی وار،

بیر بئله عزیزی اؤله نین،

نئچه ایل لر یاسی وار.

آتون قارا زیل قارا،

میندون، گئتدون ایلقارا،

سن ایلقاردان گلینجه،

آنان گئیدی زیل قارا.

 

آتالار سوزو:

آتالار سؤزو، او سؤزلردیر که تاریخ بویو هر نسلدن او بیری نسله آغیز- آغیزا دئیلیب تا بیزلره یئتیشیب. بو سوزلر نصیحتلی ویول گوسترن، درین معنالی سوزلردیر. ایندی ایسه خیاودا دئیلن آتالار سوزوندن نئچه سینی گتیریریک:

- آشیقوو اوتدوروبسان، چولونا قواللانیرسان!

- چوبانین گویلی اولسا، ائرکیین سوتون ساغار.

- بال دوتان بارماغین یالار.

- عاغیللی اودورکی آتا چاتینجا، ائششگه مینه.

- تفنگین دولوسیندان بیر آدام قورخار، بوشوندان ایکی آدام.

 

لهجه:

  • خیاوین دیلی همان آذربایجانین باشقا منطقه لری کیمی دیر. اما بو ماحالین لهجه سی آز تبریز و اردبیل لهجه سینه اوخشاییر. خیاولی لارین دانیشیقلاریندا بیر سیرا روسی کلمه لرده ایشلنیر. آشاقادا نئچه خیاو لهجه سینه خاص اولان لغت لری گتیریریک:

زاخوت: مستراح

گوزگو: آینا

سولنمک: یئمک اوچون بورا، اورا گئتمک.

نیغیتیس: قیمت سیز، ارزش سیز.

هوندور: اوجا

سیه زی: تلیس

اوشکولا: مدرسه

پوتوشکا: باجا

چیبین: میلچک

اوستول: صندل

لاپوتکه: بئل

قارتوپی: یئر آلما

 

  • خیاو ولایتی لهجه سینده ادبی دیلیمیزده ایشلنن بیر چوخ صامتلر او جمله دن «ق» صامتی «ابدال» حالینه گلیر. مثلاً: بالیق ← بالیغ، قوناق ← قوناغ، قولاق ← قولاغ.
  • «ای» صائنی، «او» اولور. مثال: دیزین ← دیزون، ألینده ← ألونده.

«تات» ایله شاهسونین دئیشمه سی:

بیلدیگینیز کیمی تاتلار، کندلی لر یا اونلارا کی بیر یئرده ساکن اولانلارا، دئیلیر و شاهسونلر، عشایردی و یایلاق - قیشلاق ائده رلر. تات ایله شاهسونین تاریخ بویو دانشمالاری اولوب و بو دانیشمالار شفاهی ادبیاتینا گیریبدیر. بوجور کی تات شاهسونی بیر یئرده اوتورماقا چاغیرار و شاهسونده، کوچر- چیلیگین یاخشی لیقلاریندان سؤیلر. بوردا بیر نمونه بو مسئله دن گتیریریک:

تات دئیر: ای شاهسون، گل بو کؤچکمکدن اوتان،

استراحت له اوتور، میندار سو ایچمکدن اوتان،

قبر ائوی سیخمازسنی، چونکو فشارون وارسنون.

شاهسون دئیر: ای تات، دام و حصاری نینیرم؟

مال و غنیمتدن دانیش،

مایدان سورو، قویون کئچی، یاغدان دانیش،

یایی، قیشی، گل سیرقیل، گؤرلاله زاریم وار منیم.

 

ناغیللار:

آذربایجانین باشقا ماحال لاری کیمی، ناغیللار خیاو منطقه سینده، شفاهی ادبیاتدا مهم یئرتوتور. ناغیللار بیر نئچه قسمه بؤلونور، بیر سیرا ناغیللار قهرمانلاردان دانیشیر، کور اوغلی کیمی. بیر سیرا ناغیللار شاهلارین افسانه لریدی و بیر سیرا ناغیل لاردا وار کی نصیحتلی و پند وئریجی ناغیللاردیر. آشاغادا بو ناغیللاردان بیرینی گتیریریک. بو ناغیلی آتمیش یاشیندا بیر قوجا کیشی، خیاوین «مزرعه خلف» کندینین قهوه خانا سیندا، منه سؤیله دی.

 

ناغیل

بیری وار ایمیش، بیری یوخ ایمیش. اوچ باجی وار ایمیش که اونلارین آتاسی و آناسی عمرون سیزه باغیشلامیشدی. بیر گون بو اوچ باجی بیر باغدا اگلشمیش دیلر. باجیلارین یئکه سی دئیر: «منیم آرزوم بودور کی یوز تومن پولوم اولایدی تا مشهده گئده بیلیدیم» اورتامجیل باجی دئیر: «منیم آرزوم بودورکی شاهین نوکرینین آروادی اولایدیم! کیچیک باجی دئیر: «منیم آرزوم بودور کی شاهین آروادی اولایدیم! و شاه او قدر من حاماما گئدنده، منی حامام قاپی سیندا گوزلیدی کی آیاغلاری سینیدی سونراکی من حامامدان چیخدیم، منیم حامام بیقیچامی ائوه آپاریدی!»

قضادن شاه اسماعیل و وزیر الله وردی یولچو پالتاریندا باغین دیوارینین او طرفینده بو سؤزلری ائشیدیرلر. شاه اؤز قصرینه گئدیر و امر ائدیر قیزلاری گتیرسینلر. قیزلار گلنده، شاه اسماعیل سورشوکی دونن او باغدا نه دئدینیز؟ قیزلار نه دئدیکلرینی سویلیرلر. شاه اسماعیل امر ائدیرکی بویوک قیزا یوز تومن وئرسینلر تا مشهده گئده. اورتامجیل قیزی شاهین نوکرلرینین بیرینه وئریرلر. کیچیک قیزی بو اهانته گؤره، امر ائدیر آپاریب چولده قاطیرا باغلاسینلار. نوکرلر قیزی چوله گتیریرلر. اما اونا یازیقلیقلاری گلیر و دئیرلر: «نیه بو قیزی قاطیرا باغلایاق؟ ائله چولده قویاریق تا یرتیجی حیوانلار قیزی یئسینلر.» قیز ایکی گئجه - گوندوز چولده قالیر.

بیر قوجا تیکانچیا راست گلیر. قوجا تیکانچی نین اوچ قیزی وار ایمیش. بو قیزی دا، اؤزونه قیز ساییب ائوه آپاریر.

قیزلار دئیرلر: «دده اؤزونده خوش گلیبسن. قوناغوندا.» بئله لیکله قرار اولور قیز چوله گئدیب تیکان یولماقدا قوجا کیشیه کومک ائده. گونلرین بیر گونونده قیز تیکان یولاندا بیر زنجیر گورور، زنجیر چکیب بیر قیزیل و جواهر نهره سینه راست گلیر. جواهرین نئچه سین گوتورور و ائوه گلیر. قیزیلین نئچه سین کیشیه وئریر، تا قوجا اونلاری ساتیب چای، چوره ک آلا و نئچه سینده وئریر و دئیرکی: «دده، گئد و فلان زمی نی آل». قوجا گئدیر و قیزیل آلتیندا اولان زمی نی آلیر. بو یرده بیرئیکه کلاه فرنگی عمارت تیکیرلر.

قضادن شاه اسماعیل ختایی بیر گون یولونو جایبر و گؤرور اوزاقدان بیر ایشیق گلیر. ایشیقاساری گئدیر. گؤرور بیر یئکه عمارتدیر. قاپونودؤیور. قوجا قاپونو آچیر. شاه اسماعیل دئیر من بیر پولسوز درویش ام. منی بو گئجه ائوینیزده قوناق ائدین. القصه شاه اسماعیل گئجه اوردا قالیر. قیزی کی گؤرور اونو بیر کونول یوخ، مین کونول سئویر. صاباحی سی اؤز قصرینه گلیر و وزیر الله وردی نی ائلچی گوندریر. قیز وزیره دئیر کی منیم شرطیم بودورکی من حاماما گئدیب چیخاناقدر شاه حامام قاپوسیندا گوزلییه. وزیر شاهین دربارینه گلیب و دئیر. شاه قبول ائتمیر. وزیر دئیر: «ای شهنشاه عادل، نه اولاجاق؟ گئد و حامام قاپوسیندادور.» القصه شاه اسماعیل قبول ائدیر. قیز حاماما گیریر. بیر گئجه بیر گوندوز حامامدان چیخمیر، سونرا حامامدان چیخیب شاها بیغچانی وئریر. گؤرورکی شاه عنقریب دیرکی یئره یخیلا. قیز شاها دئیر: «ای شاه بیل و اگاه اول کی من همان قیزام کی سن منی چؤللره سالدیردون. ایندی ایسه د‌ه گؤروم، من دئین اولدو، اولمادی؟»

القصه، شاه اؤز عملینده ن پشیمان اولور. یئددی گئجه، یئددی گونوز هر یئری چراغانی ائدیرلر و توی مجلسلری قورولور.

شاه اسماعیل و قیز ایللر بویو یاخچیلیقلا یاشاییش ائدیرلر.

 

 

 

[1] آرتیق معلومات ایچون باخ: ح. م. صدیق، سایالار، چاپ دوم، تبریز، نشر ایشیق، 1357.