اورمو دریاچه سی

 

اورمو دریاچه سی! طوفانلی دنیزلر باشی سان سن،

پارلایان تاج طبیعتده برلیان قاشی سان سن،

دوزلو، ایستکلی، ماراقلی دره، داغ یولداشی، سان سن،

شور اولوبسان، ائلیمین گؤزدن آخان قان یاشی سان سن،

دریالار سنگ صبور اولسادا، دییرمان داشی سان سن،

سنی طوفان ییخا بیلمز،

سنه هئچ کیم چیخا بیلمز،

سنه یئل، سئل باتا بیلمز،

سنی کونلوم آتا بیلمز.

 

بیر عؤموردور کی تقلّا و تلاطمله جوشورسان،

قایالار داغ کیمی وارسا قاباقیندا، دوروشورسان،

گئجه - گوندوز ووروشورسان.

 

کؤهنه تاریخ لرین زیوری سن، زینتی سنسن،

کئچه جک لردن، او خوش خاطیره لر لذّتی سنسن،

جام جم ده مئی ایچن، مئیکده لر حورمتی سنسن،

چیرپینان سینه میز ایچره او حلاوتلی یادین دیر،

گزمه یه زیروه لری، همّت و غیرت قانادین دیر،

شانلی "چیچست" آدین دیر. 

 

افتخار ائیله! سنین سونمز "آتورپاتگان" ین وار،

ائل داماریندا قانین وار،

ائله شانلی نیشانین وار،

هامی دیل لرده سانین وار،

هامی جانلاردا جانین وار.                   

                     

یئری واردیر سنی آی اوپمگه، گؤیدن یئره اَنسین

اَتیین ایچره گؤی اولدوزلاری غربیلدن اَلنسین 

آیاغین آلتینادا فرش زمرّد سره لنسین

سنده دیر نازلی گونئی، قُوی سنه آی، گون ده گوونسین

هامی یئر اولسا قوزئی، سنده حرارتلی گونئی وار

شانلی، شوکتلی، محبّتلی، صداقتلی، گونئی وار

اوجا هيمّتلی گونئی وار

دل و جراتلی گونئی وار.

 

او گونئی کی، یاشاییش عالمینه نورلو چیراقدیر

او گونئی کی، هامی گؤزلر یاتا، آمما او اویاقدیر

او گونئی کی اونا "تبریز"، او "تبریز"ه دایاقدیر

"خویا" گؤز، "اورمو"یا، "سالماسه" قولاقدیر

او گونئی کی، اونون آصلانلاری افسانه یاراتمیش

داغلاری باش - باشا چاتمیش

وار "حسین کورد" کیمی شیری

"میشوو" تک اوجا داغی

آب زمزم کیمی کهریزی، بولاغی

سولمایان باغچاسی، باغی

دولو عشقیله چاناغی

او "خیابانی" و "معجز" کیمی ائولاد دوغوبدور

ظالمین بورنون اووُوبدور

"شیخ محمود"ه او الهام ائله ییب "گلشن راز"ی

اؤیردیب راز و نيازی،

گؤستريب قیش گونو یازی.

 

داغلاری مرزه لی، کهلیک اوتولو، لاله لی، گوللو

بزه نیب چؤللری یاشیل دونولا نازلی، شکیللی

قیزلاری اَللری فیندیقجالی دی تئللری هؤرمه

گؤزلری قاره، دئییرسن کی چکیب آی گؤزه سورمه

باغلاری ایچره گلین بارماقی آرخلاردان آسیلمیش،

ائولرینده نه آی - اولدوز، کی میلاخ لاردان آسیلمیش

کورسولر اوسته دوزولموش گئجه لر شب شره لردن

هره بیر یاندا دییرلر نه شیرین خاطيره لردن!

اَندیرلر قوهونو، قارپیزی، ناری هئره لردن

آی سالار آغ شافاغین پنجره لردن

کیشی قاققیلتیسی، آرواد گولوشو گؤیلره قالخار قاپیلاردان، باجا لاردان

ائشیدرلر نه شیرین دادلی ناغیل خیردا اوشاقلار قاری لاردان، قوجالاردان:

 

"آدی" ایله "بودو"نون شهره قوناق گئتمه لریندن

قورولوب، بیتمه لریندن

"جیرتدان"ین بیر دئوله جنگ و جیدال ائتمه لریندن.

 

یازاییم قوی قلم الهام آلالی شن خیالیندان

آت چاپیردان رشید اوغلانلارینین شانلی حالیندان

اوزلری آی سایاغی قیزلارینین گوللو شالیندان

آل شافاقدان کی، گوله قاش - گؤز آتار پرده دالیندان

بَسله نن داغ - دره قوینوندا کی گؤیچک مارالیندان

اَییلیب چشمه کوثردن ایچن تونگی لریندن

گؤی زومرّد کیمی باغلاردا بیتن شینگی لریندن

داغلارین سینه سی اوسته دوزولن اینجی لریندن

دالدیران انسانی رؤیایه شیرین دویغولاریندان.

 

گؤز قاباقیندا گلیب - کئچمه ده بیر بیر کئچه جک لر

او شیرین بارلی قاتیقلار

او گؤزل دادلی چؤرک لر

او عطوفتلی کؤنول لر

او محبّتلی اوره ک لر

او اَسن تئل ده پولک لر

دولاشان بئلده بره ک لر

او بویون باغلی بویون لار

او بیلزلیک لی بیلک لر

او یاشیل، قیرمیزی مینجیقلی، اوزون شلته تومان لار

او شهامتلی جاوان لار

پاپاغی يانقيليجى دوزگون او غیرتلی جاهیل لار

اوزو یاشماقلی گلین لر

ایپک اورپک لی قادین لار

او صداقتلی آهیل لار...

 

اورمو دریاچه سی! قُویما سؤنه قلبینده کی اودلار!

وئرمه رخصت گون اوزون چولقالایا قاره بولودلار،

قُوی بیزیم اولکه کیمین گون - گونش اولسون هامی یوردلار،

قوشلارین قُول - قانادین قُوی هامی لار باشینا آچسین،

قُوی زُمرّد کیمی سونبول لر ایله ساچلارین اولسون،

کهلیکین، باغری قاران، نازلی قلمقاشلارین اولسون،

گئجه نین خلوتی قُوینوندا یاشیل باش لارین اولسون،

گونوز اولدوقدا گؤوَرچین کیمی یولداشلارین اولسون،

صف چکیب دورنالارین گؤیده مناجات ائله سینلر،

سنی "طور" داغی کیمی قبله حاجات ائله سینلر.

 

اورمو دریاچه سی! دور اویناغا، گل شاختا بئزارسین،

داغا دوز لاله لری، قُوی سارالان رنگی قیزارسین،

سوکوتون سینه سينی ایلدیریمین نعره سی یارسین،

"ساوا" دریاچه سی تک رنگ - روخون قُویما آغارسین،

نفسین گؤیلره سال، قُوی بولود اولسون، داغا چیخسین،

یاغیش اول دامجی لاری قُوی سئل اولوب، سال لاری ییخسین،

دولو اُول، یاغ یئره، قارغا کیریسین، تولکو کیریخسین،

کئچی نین شنیگیلی سین قُوردلارین ائت آزاد الیندن،

صیدی آل صیّاد الیندن،

منی قُورتار یاد الیندن!

 

بئجریب شانلی دیاریم نئجه گؤر شیهه لی آتلار!

اینجی لر دیشلری آلتدا ائله بیل داری دی چاتلار،

"داری نی وئر قوشا، قُوی قوش قانادیندان سنه وئرسین"،

سن ده قوش تک قاناد آچ زیروه لره، اوچماغا قاووزان!

اومیدیم، آرخام، ائلیم!

"حاق قاپیسین آچماغا قاوزان"! 

 

اورمو دریاچه سی! شنلیک یئنه ده جانینا گلسین،

یای گلیب گون قیزا، ایستکلی لرین یانینا، گلسین،

یئنه کئچمیش کیمی ایستک قاتیشیب قانینا، گلسین،

گول، گولوستانینه گلسین،

دسته - دسته هامی گول درمه یه بوستانینا گلسین،

هامی سیرانینا گلسین،

ائده سن خسته دامارلاردا روان آب حیاتی،

تؤکه سن خاطیره لر جیب لرینه نوغلو - نباتی،

هر سازین، هر ناسازین سندن اولا الده باراتی.

 

"قارا کهریز" سویو دائیم گئجه - گوندوز

آخار اولسون،

هر طرفدن او یورولماز سویا گؤزلر باخار اولسون،

قار - قیروولار اریسین گول - چیچک آچسین باهار اولسون،

بایقوشون ناله سی باتسین، بولبولون آغزی وار اولسون،

هامی ائولرده توی اولسون،

هامی باغلاردا بار اولسون،

گؤیون اولدوزلارى تک، باغچادا گوللر یانار اولسون،

قیزلارین بخته ور اولسون،

آسلان اوغلانلارین آماله چاتیب بختیار اولسون.

 

باغ رضوانه باش اَیمز گونئی یین باغچاسی، باغی،

باغداکی، باغچاداکی زینگیله سی، سالخیمی، تاغی،

اَییلن بارلی بوداغی،

شنلییی، طنطنه سی، توی - دویونو، خونچا تاباغی،

ساغدوشو، سولدوشو، خندان خلتی، آینا - چیراغی،

آب زمزم سایاغی داغدان آخان دادلی بولاغی

او "کوزه کنان" منیسی، او "بنیس"ین گوللو چاناغی،

"هریس" قیسی لری، "تیل" - "طسی" قایماغی یاغی،

"دیزه"نین آلچالی، باغی،

او "شرفخانه" شالاغی،

"خومنا" نین، گیردکانی، "دریان" ین اوشغون قابالاغی،

"میشوو"وون ذیروه لی داغی.

 

چیرپینار سینه ده قلبیم سنی من یاده سالاندا،

قیزلارین، سینه نین اوسته سونالار تک داغیلاندا،

اوینایاندا، اوخویاندا، عاشیقین سازی چالاندا،

کؤکله نن سازیله یئردن اوزولوب رقصه گلنده،

باش اَییب نازیله عاشیق لرینه بوسه وئرنده،

منده ای کاش کی لبیندن جانیما توشه آلایدیم،

قول آچیب بیرده سنی جان کیمی آغوشه آلایدیم.

 

ائله بیر اولکه ده غم - غصّه اوره کلرده قارلارمی؟

آجی حسرت لر آیاقدان مگر انسانی سالارمی؟

اوردا گوللر سارالارمی؟

قونچالار رنگی سولارمی؟

عؤمور پیمانه سی زهریله دولارمی؟

اوردا غم اولسادا دریا کیمی انسانی ییخانماز،

هریانی ییخسادا، طوفان یئنه دریانی ییخانماز،

قارا دئو رستم دستانی ییخانماز.

 

من اؤزوم بوردا اولارکن دایانیب گؤزلریم اوردا،

آراشیر خاطیره لردن سوروشور دامدا - دُوواردا،

"ناظر"م گول چیچه یین آچماغینا نازلی باهاردا،

اوردا "حیدربابا" نین دا سوراغین آلمادادیر گؤز،

اونودا یاده شیرین خاطیره تک سالمادادیر گؤز،

گؤز اوره کدن قان اَمَر داغ جیگریم داغ اوره گیم دیر،

قوروموش جانیما اوقان یئتیرن شاهرگیم دیر،

اومیدیم دیر، دیله گیم دیر،

گؤزده کی شاه ببه گیم دیر.

 

سن بیلیرسن نه قده ر اینجیمیشم من بو "کرج" ده

قالمیشام داردا، مصیبتده، فلاکتده، حَرَج ده

دویونوم ترسه دوشوب، آچماغا عاجزدی فَرج ده،

الیمی بوردا منیم توتمادی هئچ کیمسه، ییخیلدیم،

دار قفسده یاشایان قوش کیمی بیر کونجه سیخیلدیم.

ادامه اورمو دریاچه سی

 

سن بیلیرسن نه قده ر اینجیمیشم من بو "کرج" ده

قالمیشام داردا، مصیبتده، فلاکتده، حَرَج ده

دویونوم ترسه دوشوب، آچماغا عاجزدی فَرج ده،

الیمی بوردا منیم توتمادی هئچ کیمسه، ییخیلدیم،

دار قفسده یاشایان قوش کیمی بیر کونجه سیخیلدیم.

 

شادلیغیم دوشدو آیاقدان، غم آیاق توتدو باش اولدو،

خوش گونوم اولدو یامان گون، قارا بختیم هاماش اولدو،

اونو کی یار سانیردیم، اوره یی دوندو آخدی، داش اولدو،

آرخامی داش ایله مجروح ائله ین، آرخاداش اولدو،

ساریشیقلار وُوروش اولدو،

باریشیقلار ساواش اولدو.

 

ایندی یوخ تاب و توانیم، دوشموشم سانکی نفَسدن،

سنی فریاد ائدیب امداده چاغیررام بو قفسدن،

دوشمه رم بیر کَره سسدن،

سسلرم تا سنه قوربان سسینی آلمایام، اؤلمَم،

گؤزلرم، قُوللاریمی بوینونا بیر سالمایام، اؤلمَم.

 

بوردا نامرد یاشاییر حورمتیله مردی بوغورلار،

هر کیم ایستیر دئیه حق باشین اَزیب بورنون اوغورلار،

قانیلا قانی یویورلار.

 

بوردا هر بیر دؤیونن سینه یه مین نئیزه ساچیلمیش،

باغلانیب یئرلره داشلار، یئرینه ایت لر آچیلمیش،

بوردا بیر حق آرایان، دوغرو یازان، دوز دانیشان یوخ،

مین آیاقدان چکه نیم وار،

بیر الیمدن یاپیشان یوخ،

ساواشان وار، باریشان یوخ،

رَحمیدن ذرّه نیشان یوخ.

 

آمما یوخ، "پیس گونون عومرو آزا اولا" ائلده مَثل دیر،

گوزه لیم، قیش دا یئتر باشه، اوزو قاره ذغال دیر،

هله ده عشقیله، اومیّدیله قلبیم مالامال دیر،

داها بو گوللری هئچ چورلو خزان سولدورا بیلمز،

شوکران وئرسه ده سقراطه اولوم، اولدوره بیلمز،

بو یانار شعله نی هئچ هئیوره یئل، سوندوره بیلمز.

 

گله جک یاز، بو گولستانداکی گوللر آچاجاقلار،

گوللر اوسته نه گوموش سینه لی قوشلار اوچاجاقلار،

گاه اوچوب، گاه دایانیب، سینه لره گول ساچاجاقلار،

گاهدان آواز اوخویوب شور و نوا، ساز ائده جک لر،

باغری قان قونچالاری قارشیلایب، ناز ائده جک لر.

 

آچاچاغلار اوره ییم ایچره قالان اورتولو رازی،

باربَد قالخیب آیاقه آلاجاق بَربَطی، سازی،

شورایله باشلایاجاق راز و نیازی.

 

او چالاندا سازی، "زهره" آتاجاق چنگینی الدن،

مانی ارژنگی نی الدن.

 

اوردا بیر خطّ ده انجیل له، قرآنی اوخورسان،

اودردا بیر وصفده توراتی، اَوستانی اوخورسان،

اوردا بیر لحن ده داوود اوخویار کوهنه زبورو،

نه بشر وار داها اوردا ائده بر پا شر و شورو

هامی غیلمان،

هامی حوری،

هامی نین الده محبّت مئیی، خاطیرده سروری.

 

توضیحات:

۱- چیچست: نام دریاچه ارومیه در کتاب "اوستا"

۲- آتوروپاتگان: تلفظ یونانی آذربایجان

۳- گونئی: نام منطقه ای در آذربایجان شرقی شامل بخش های ارونق و انزاب که مرکز آن شبستر است.

۴- سالماس(سلماس): از شهرستان های استان آذربایجان غربی

۵- حسین کورد: حسین کرد شبستری از قهرمان خطّه آذربایجان

 

۶- میشوو: از کوه های آذربایجان شرقی حد واسط شهرستان های مرند و شبستر

۷- خیابانی: شیخ محمد خیابانی مجاهد و آزادی خواه نامدار دوره مشروطه که اصالت او قصبه خامنه است.

۸- معجز: میزرا علی معجز شبستری شاعر و طنزپرداز تاثیرگذار در ادبیات معاصر ترکی آذربایجانی است.

۹- شیخ محمود شبستری: عارف نامدار سده هشتم هجری، صاحب مثنوی های "گلشن راز" و "سعادت نامه"

۱۰- گلین بارماغی: نوعی انگور که دانه درازی دارد که در ارومیه و زادگاه شاعر - شرفخانه - زیاد کشت می شد.

 

۱۱- میلاخ: انگورهای آویخته شده از سقف خانه را میلاخ می گویند. 

۱۲- شب شره: همان شب چره در زبان فارسی است.

۱۳- "آدی" و "بودو" نام دو شخصیت افسانه ای ادبیات فولکلور آذربایجان هست.

۱۴- جیرتدان: نام شخصیت باهوش و باخرد افسانه های آذربایجان هست.

۱۵- تونگی: گاو ماده جوان را گویند.

 

۱۶- شینگی: همان شِنگی در زبان فارسی که در ترکی آن را یئملیک تلفظ می کنند. 

۱۷- بره ک: بند

۱۸- یانقیلیجی: کَجکی

۱۹- جاهیل: جوان، ناپخته

۲۰- آهیل: پیر، خردمند، پخته

 

۲۱- یاشیل باش: نوعی اردک

۲۲- طور: نام کوهی در صحرای سینا واقع در کشور مصر که حضرت موسی علیه السلام چهل شبانه روز در آنجا به عبادت و مناجات مشغول بود.

۲۳- ساوا: ساوه، از شهرستان های استان مرکزی که بیشتر اهالی این شهرستان از ایل شاهسون بوده و به زبان ترکی تکلّم می کنند. حکیم تیلیم خان - شاعر و عاشق معروف - از این منطقه برخاسته است.

۲۴- قاراکهریز: از چشمه های معروف جنوب شهر خامنه که آب آن در تابستان بسیار خنک و گواراست.

۲۵- توی - دویون: عروسی

 

۲۶- کوزه کنان: کوزهنان، از روستای نزدیک شهر خامنه که حاج میرزا مهدی کوزه کنانی - ابوالملة - مشروطه چی معروف اهل اين روستا مى باشد.

۲۷- منیس: یک نوع کوزه سفالی که در کوزه کنان ساخته می شود.

۲۸- چاناغ: قدح، جام، کاسه

۲۹- بنیس: روستایی آباد در نزدیک شهر شبستر

۳۰- هریس: هریز، از روستاهای نزدیک بندر شرفخانه که زادگاه مرجع عالی مقام مرحوم آیت الله سید محمد حجت کوه کمری از مراجع ثلاثه و موسس مدرسه حجتیّه قم  و برادران هریسی (میرزا حسن و میرزا حسین) که هر دو از خوشنویسان به نام آذربایجان هستند. هم اکنون بستگان مرحوم آقای حجت در هریس اقامت دارند.

 

۳۱- تیل از روستاهای اطراف بندر شرفخانه زادگاه مرحوم حاج شیخ حسن آقای تیلی نماینده ویژه آیت الله سیید محمد حجت رضوان الله علیه.

۳۲- طسی: تسوج(طسوج)، از روستاهای نزدیک شبستر

۳۳- دیزه: از روستاهای اطراف بندر شرفخانه

۳۴- شالاخ: نوعی خربزه که کال آن تلخ ولی رسیده اش خوشبو و خوشمزه است که بیشتر در شرفخانه کشت می شود. 

۳۵- خومنا: خامنه، از شهرهای شهرستان شبستر که اصالت شیخ محمد خیابانی از همین شهر است.

 

۳۶- دریان: زادگاه مادر مرحومه شاعر است.

۳۷- اوشغون: همان ریواس در زبان فارسی

۳۸- قابالاخ: نوعی ریواس که مزه شیرین دارد که به عنوان سبزی در آش می ریزند.

۳۹- باغلانیب یئرلره داشلار، یئرینه ایت لر آچیلمیش: برداشت از اين جمله معروف سعدی علیه الرحمة:

سنگ ها را بستند و سگ ها را رها کردند

 

۴۰- پیس گونون عومرو...: از مثل های رایج و معروف ترکی آذربایجانی است.

۴۱- زهره: همان ناهید، ونوس که از نزدیک ترین سیاره نزدیک کره زمین

۴۲- مانی: از نقاشان معروف دوره شاپور اول که ادعای پیامبری نیز می کرد.

۴۳- ارژنگ: ارژنگ نامه، کتاب مانی

۴۴- انجیل: کتاب مقدس مسیحیان

۴۵- تورات: کتاب مقدس یهودی ها

 

۴۶- اوستا: کتاب مقدس زرتشتیان

۴۷- داوود: از پیامبران خوش الحان بنی اسرائیل

۴۸- زبور: نام کتاب حضرت داوود نبی علیه السّلام