به مناسبت مبعث رسول اکرم (ص) ترجمه‌ی منظوم 50 بیت از قصیده‌ی بُرده (به زبان عربی) اثر شرف الدین بوصیری در نعت پیامبر را در این پست قرار دادیم. پیش از آن، بخشی از مقدمه‌ی دکتر ح. م. صدیق را که بر کتاب «شرح قصیده‌ی بُرده»* نگاشته‌اند، می‌خوانیم:
«ابوعبدالله شرف الدين محمد بن سعيد حماء بن محسن بن عبدالله بن حيان حبنوني صنهاجي بوصيري دلاصي» در سال 608 هـ. (1211 م.) در محلي به نام بوصير و يا در شهر دلاص متولد شد. او را اغلب «بوصيري» ناميده‌اند و منسوب به «بوصير» دانسته‌اند. گويا پدرش از صنهاجه و مادرش از دلاص بوده است. از اين رو، گاه او را «دلاصيري» نيز خوانده‌اند.[1]
بوصير نام چند محل در مصر است كه يكي از آنها معروف به «بوصير قوريدس» در مصر ميانه واقع است و از اعمال خَيَوم به شمار مي‌رفته است.
خلاقيت شعري بوصيري را به دو گونه تقسم كرده‌اند: گونه‌ي نخست اشعار اجتماعي كه شامل مديحه‌ها، هجويه‌ها، انتقادات اجتماعي و شكايت از زمانه است.
گونه‌ي دوم قصائد در مدح و ستايش رسول اكرم اسلام است كه به آنها مدائح النبويه گفته مي‌شود . از معروف‌ترين آنها مي‌توان قصائد زير را برشمرد:
1. القصيدة الهمزيه في المدايح النبويه.
با مطلع:
کیف ترقّی رقیک الانبیا
یا سماءً ما طاوالتها سماء.
2. القصیدة المحمدیه.
با مطلع:
محمد اشرف الاعراب و العجم
محمد خیر من یمشی علی قدم.
3. القصيدة المضريه في الصلاة علي خير البريه.
با مطلع:
یارب صلّ علی المختار من مضر
والانبیاء و جمیع الرّسل ما ذکرو.
و نیز سه قصیده‌ی زیر که در دایرة المعارف‌ها مضبوط است:
4. ذخر المعاد علي وزن بانت سعاد.
5. القصيدة الخمريه.
6. لاميه.
اين قصائد نشان مي‌دهد كه مدايح نبوي از مهم‌ترين اغراض شعري بوصيري بوده است.[2]
بوصيري ظاهراً در سال 694 يا 695 هـ. (1295/ 1296) وفات يافته است و مزارش در كنار مسجدي بزرگ قرار دارد كه در آن علوم ديني تدريس مي‌شود.»[3]
* * * *
ترجمه منظوم ترکی 50 بیت از قصیده‌ی بُرده اثر شرف الدین بوصیری را که توسط دکتر ح. م. صدیق به انجام رسیده است، در زیر می‌خوانیم:
یادینا دۆشسه حبیبین، همده یوردو" ذی سلم"،
گؤز یاشین قان ایله قاتدین‌سا، آخیتدین دم به دم.
2 کاظمه ترپندی، بیر یئل قاوزادی، توفان کیمی،
یا کی شیمشک چاخدی، یاندیردی قارانلیغی اضم.
3 گؤزلرینه نه اؤلۆبدۆر،«دور» دئییرسن، آغلاشیر،
قلبینه نه گلدی «آرام اول» دئیینجه، توتدو غم؟
4 سن بئله ظن ائتمه عشقین گیزله‌نر ایللر بؤیۆ،
گؤز یاشینلا قلبین اودو آرا اولار منکتم!
5 اولماسایدی عشق بوردا آخماز ایدی گؤز یاشین،
گؤزلرینی اویغوسوز قویمازدی، نه بان، نه علم.
6 سن نئجه عشقی دانیرسان، بیلمه‌ییرسن بوردا کیم،
ایکی عادل شاهدین وار: گؤز یاشین، بیرده سقم!
7 گؤز یاشین هم غم‌لرین سارمیش یاناغین اؤیله کیم،
هم ساریسینی بهار، هم قیرمیزی‌سینی عنم.
8 یادیما دۆشجک گئجه دلبر خیالی، یاتمادیم،
عشق البته قاتار شادلیقلارا درد و الم.
9 قیناما گل سن منی بو عشقده معذور قیل،
آنلامازدین ائیله‌سئیدین آزجا انصاف و کرم!
10 من کی حالیم آشکار اولموش سنه گیزلین دگیل،
دردیم اسگیلمز منیم کؤنلۆمه قویموشدور قدم.
11 سن اؤیۆد وئرسن‌ده من هئچ واخ قولاق آسمام اونا،
چۆن نصیحت قارشیسیندا عاشق اولموشدور اصم.
12 چوخ اؤیۆد وئردی منه، بیر ساچی آغ، «تهمت» دئدیم،
بیلمه‌دیم تهمت ساچی آغلار اۆچۆن اولموش ستم.
13 پیسلیگه امر ائیله‌ین نفسیم نصیحت آلمادی،
قیلمادی تأثیر اونا نه آغ ساچیم، نه‌ده هرم.
14 یاخشی بیر ایش گؤرمه‌دی کیم قارشیلانسین میهمان،
ساچلاریما قوندو بیردن، اولمادی او محتشم.
15 گر بیلئیدیم یوخ قوناغین احترامی، اوندا من،
آغلیغینی گیزله‌مک‌چین ساچا سۆرتردیم کتم.
16 سرکش آتلار چئوریلر آو ساری ایله هر زمان،
کیم منه یاردیم ائدر نفسین آتینی دؤندرم؟
17 آرتیرارسان شهوتین نفسین گناه ایشلر ایله،
چۆن یئمک گؤجلندیریر قارنینداکی آجلیغی هم.
18 وئرمه مهلت، سۆت امر بیر طفل‌دیر نفسین سنین،
آچماسان سۆتدن، جوانلیق ائیله‌یر او دم به دم.
19 قیلما حاکم گل ساقین دؤندر اۆزۆن سن نفسدن،
نفس یا رسوا ائدر یا کی نصیب ائیلر عدم.
20 نفسینی قوی اوتلاسین، گۆد آنجاق اصلا آزماسین،
گر آلیشسا اوتلاغا، چک یاندا باشین ائیله خم.
21 اۆیله دادلی گؤستریر زهری یئمک ایچره بو نفس،
یاغ ایچینده بیلمیر انسان بالدی بو یا زهر و سم.
22 قورخ گیلن حیله‌لریندن آجلیغین هم توخلوغون،
چۆن کی توخلوقدان داها آرتیق وئریب آجلیق الم.
23 بو حرام‌لارلا دولان گؤزدن آخیب گؤز یاشلارین،
توبه ائت، پرهیز قیل، پشمانلیق ایچره آت قدم.
24 نفس فرمانینا اویما، شیطانا عصیان ائله،
گر نصیحت ائتسه‌لرده، اونلاری سای متهم.
25 نه حَکم، نه خصم‌دن هئچ واخت اطاعت ائیلمه،
سن بیلیرسن، مکر ایله یول بیردی خصم ایله حکم.
26 سؤیلرم استغفر الله من عمل‌سیز قول اۆچۆن،
بیر عقیمه سانکی دوغماق نسبت ائتدیم لاجرم.
27 خیره امر ائتدیم سنی، هئچ قیلمادیم خیر ایش اؤزۆم،
استقامت ائتمه‌دیم نئجه دئییم من:« اَسْتقِم؟!»
28 من اؤلۆمدن اؤنجه آذوقه تدارک قیلمادیم،
نافله‌م یوخدور، اوروج‌دا توتمادیم، بیلمم نئدم؟
29 اول گئجه‌لر یاتمایانین ترک قیلدیم سنّتین،
اول کی آغریردی ایکی آیاغی، باغلیردی ورم.
30 شدّتیندن آجلیغین داش باغلاییردی قارنینا،
داشلار آلتیندا قالیردی نازنین نازک ادم.
31 میل گؤستردی اونا جهد ایله آلتین داغلاری،
اؤز چئویردی لیک اوندان مصطفی خَیرُالاُمَم.
32 اۆز چئویردی دنیایا، شدت، ضرورت سایمادی،
هاردا قیلمیشدی ضرورت عصمتین قدرینی کم؟
33 نئجه کیم دعوت ائدر دنیایا شدت، اول کسی،
اولماسایدی چولقامیشدی دنیانی بیل کیم عدم.
34 اول محمد (ص) دیر ایکی عالم آقاسی، کیم اونا،
فخر ائدیر هم انس و جنّ و هم عرب، همده عجم.
35 امر ائدندیر، نهی ائدندیر آللاهین پیغمبری،
یوخدو صادق شخص اوندان، سؤیله‌سه لا و نعم.
36 اول حبیبین احتشامیندان شفاعت ایسته‌میش،
هر زمان کیم قورخولو وضعه دۆشۆب کل امم.
37 انسانی حقه چاغیردی، هر کیم ال وئرمیش اونا،
آتمیش ال حبل متینه اولماز اول ایپ منفصم.
38 گلدی هر پیغمبره اۆستۆن او خلق و خُلق‌دا،
هئچ بیرینده اولمامیشدیر اونداکی فضل و کرم.
39 هامیسی بیر داملا سو اوندان ائدیرلر التماس،
علم دریاسیندان ائتسین اونلارا بیر دم کرم.
40 هر بیری بیر حّدده دورموشدور کناریندا اونون،
تا اونا بیر بهره وئرسین اونداکی علم و حِکَم.
41 اؤیله یئتگین اولدو او معنادا، کامل شکلده،
کیم« حبیبیم» سؤیله‌میشدیر خالق روح و نسم.
42 کیمسه اورتاق اولمادی حسن و گؤزه‌للیکده اونا،
اولمامیشدی حسنۆنۆن یاقوتو اصلا منقسم.
43 بوشلا عیسی مدحینی، وئرمه قولاق، آچ آغزینی،
سؤیله‌ییر مدحینده کؤنلۆن:«ایستیرم چوخ شئی دئیم!».
44 ذاتینا هر نه بیلیرسن، گل شرفدن نسبت ائت،
قدرینه قوی نسبت اولسون هم بؤیۆکلۆک، هم عِظَم.
45 فضلینه همده کمالینا اونون یوخدور حدود،
کیم دئیر: «الدن گلیر من مصطفی مدحین ائدم.»؟
46 توش گلئیدی گر برابر معجزی قدری ایله،
بیر به بیر احیا اولاردی هر نه وار اسکی رمم.
47 عقلین عاجز قالماسیله امتحانا چکمه‌دی،
حیرته دالساقدا اصلا قویمادیق شکّه قدم.
48 خلق عاجز قالدی معناسین اونون کیم آنلاسین،
عقل وصفیندن اونون هئچ بیر زمان وورمادی دم.
49 بیر کیچیک توپ تک اوزاقدان اول گؤنش کیمی ساچیر،
گؤزلری یورغون ائدیر، قاماشدیریر یاخیندا هم.
50 کیم ائدر ادراک دنیادا اونون گئرچک‌لیگین،
یوخلامیشلار اویقودا اونو ساییرلار مغتنم.
* بوصیری، شرف الدین. قصیده‌ی بُرده، مقدمه و ترجمه: دکتر ح. م. صدیق، تهران، تکدرخت، 1392.
[1] الصفدي، صلاح الدين خليل بن ايبك (974 م.) الوافي بالوفيات، ج 3، ص 105.
[2] پاسالاري، عبدالله. ( 1390 ش) تجلي قرآن و سنت در ديوان بوصيري، انتشارات شيخ الاسلام احمد جام، ص 47.
[3] باشا، عمر موسي. ( 1999 م.) تاريخ الادب العربي العصر المملوكي، بيروت، دارالفكر المعام، ص 178.
دیدگاه‌ها
آقای پورپیرار
در ترکی شاه با نامهای تانگری و تانگری خان و خاقان نامیده میشود مانوی شدن بوگو خان شاه اویغوری در دهها سند نوشته شده
در کتاب ادبیات مانوی نوشته خانم بویس که در بازار نیز موجود است
متنی به فارسی آمده در ستایش پادشاه اویغور: که من ترجمه نمودم:
xwarāsān gāhdār t(ä)ŋri xānimiz hamēšag dārānd abēwizand ....
...
t(ä)ŋri-kān quil, bilga xān kū abzāyēnd nōg farroxīh
- ... فرمانروا، خان ما، شاه خراسان (شرق) همیشه بیگزند حفظ شوند. با خاندان شاهی (خاندان روشنان)، به خوبی، شاد زندگی کند، در آرامش و سلامتی قرار داشته باشد، جاودانه زندگی کند، نیرومندترین جنگاور باشکوه، خداوندگار نیرومند، آفریده شده با کلام (یا روحانی)
2- فرشتة بزرگ یعقوب، روحهای پشتیبان توانمند، و روانها، تو را ستایش خواهند کرد، ای شهریار، شاه نامور تاجدار.
3- خدایگان2 گوئل بیلگا خان، که افزایش دهند فرخی نو را ...
خوراک‌خوان (آراس‌اس) دیدگاه‌های این محتوا