داستان حماسی دیرسه‌خان به روایت عاشیق سلجوق شهبازی
خانه عاشیق‌های ایران با مشارکت مدیریت فرهنگی هنری منطقه 4 سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و جمعیت هلال احمر یکی از داستان‌های کتاب جاودانه دده‌قورقود را روایت کرد.
به گزارش خبرنگار نامه صدیق، این برنامه در روز شنبه مورخ 17 خرداد ماه در کتابخانه سراج برگزار شد که طی آن عاشیق سلجوق شهبازی با همراهی گروه عاشیق‌هایش داستان «دیرسه خان اوغلو بوغاج» را روایت کرد.
همچنین در ابتدای این مراسم از خدمات و زحمات استاد عاشیق ده ده ش گؤزلی بعنوان پیشکسوت ادبیات عاشیقی تجلیل شد.
در این مراسم باشکوه که با حضور جمعی از فرهینختگان و علاقمندان زبان و ادبیات آذربایجانی و ایرانی برگزار شده بود، گروهی از اعضای خانه عاشیق های ایران به سرپرستی عاشیق سلجوق شهبازی اجرایی تاریخی و ماندگار داستانی حماسی از کتاب دده قورقود را به ثبت رساندند.
از جمله حاضرین در این برنامه می توان به دکتر حسین محمدزاده صدیق، دکتر میرنبی عزیززاده، دکتر حسین سیامی، مهندس حمیدی (علیار) و رسول اسماعیل زاده اشاره کرد.
دکتر حسین محمدزاده صدیق، قبل از تقدیر و ارائه لوح یادبود استاد عاشیق گؤزلی گفت: «حماسه های دده قورقود تصویرهایی از زندگی عشایری اسب سوار دارد، جامعه‌ای را تصویر میکند که آحاد مردم آن به اسلام گردن نهاده‌اند و در راه خدا به ستیز می‌پردازند و در آرزوی پیروزی و حکومت مسلمین هستند.»
نسخه شناس و دده قورقود پژوه کشورمان ادامه داد: «داستانها مربوط به دورانی است که ترکان اوغوز در شرق و غرب دریای خزر یعنی در صفحات شرقی و غربی ایران امروزی، در خراسان بزرگ و قفقاز و آذربایجان گسترده شده‌اند. به روایت کتابهای جغرافی آن عهد، نظیر حدودالعالم، صورت‌الارض، المسالک و الممالک و غیره در خراسان ده هزاران خرگاه برپا داشته‌اند و با کفار و غیر مسلمانان مانند گروه‌هایی از قبیل گروهک روشن میان، استاد سیس خراسانی، ماه نخشب، ماه فرید و دیگر مدعیان نبوت می‌جنگند و بیرق الله اکبر برپا می‌دارند.»
استاد زبان و ادبیات ترکی ادامه داد: «اینان به گویش غزی از زبان ترکی تکلم می‌کنند که نام آن در دواوین شاعران آن عهد بکرات آمده است. مثلاً منوچهری دامغانی می‌گوید:
به راه ترکی مانا که خوبتر گویی،
تو شعر ترکی بر خوان مرا و شعر غزی!
دکتر حسین محمدزاده صدیق که در مراسم روایت داستان حماسی دیرسه خان در حال صحبت بود توضیح داد: «کتاب دده قورقود حاوی 12 حماسه‌ی مذهبی است که در آنها روح یکتاپرستی، عشق به دین اسلام و جوانمردی در تموّج است. به همین دلیل در دوره‌ی حکومت استالین، سخن از آن جرم به حساب می‌آمد و در ایران عهد طاغوت نیز انتشار آن ممنوع بود. گرچه پس از انقلاب اسلامی متن کتاب و ترجمه‌های فارسی آن بارها انتشار یافته است، اما اذناب دشمنان انقلاب، برای پیاده کردن طرح مخالفت و عناد خود با نظام سعی در حذف این کتاب از ذهن و زندگی ایرانیان می‌کنند.»
دکتر صدیق درباره داستان دیرسه خان گفت: «نخستین حماسه از حماسه‌های دوازده گانه‌ی این کتاب، «دیرسه خان» نام دارد. در این داستان دستگیری از فقرا و ناتوانان، سیر کردن گرسنگان، جامه دادن به برهنگان و پرداخت کردن وامهای قرض داران در بستر اصلی داستان استغاثهیه درگاه حق تعالی و یاری خواستن از خضر است موج میزند.»
به گفته دکتر حسین محمدزاده صدیق، مرکز ثقل داستان در آنجاست که چهل تن از نوکران دیرسه خان، وی را به فرزندش بدبین می سازند و چنین میگویند که او کارهایی خلاف شرع مبین انجام می دهد و پدر، گرچه او را به سختی و با دعا و ثنا به دست آورده است و یگانه فرزند دلبندش محسوب می شود، در کشتن او لحظه‌ای تردید به خود راه نمیدهد و او را در صحرا با تیر میزند.
و مادر که به پاکی فرزندش اعتقاد دارد با گریه و زاری به درگاه حق تعالی و توسل به حضرت خضر، با خورانیدن آغشته‌ی عصاره‌ی گیاهان شفابخش با شیر خود او را از مرگ میرهاند.
به دنبال ماجرا، چهل تن نوکران دیرسه خان را دست می‌بندند و او را به زنجیر می‌کشند و به اسارت پیش کفار می‌برند و در اینجا فرزندش تیغ برمی‌کشد و آنان را از میان برمی‌دارد و پدر خود را نجات میدهد. و در پایان داستان مذهبی حماسی، دده قورقود، دانای قوم اوغوز ظاهر می‌شود و به فرزند شجاع دیرسه‌خان نام میدهد.
نسخه شناس و دده قورقود پژوه کشورمان ادامه داد: «در تصویر حیات اجتماعی قوم اوغوز، درمی‌یابیم که این مردم در کنار مبارزه با طبیعت و حیوانات وحشی که برای تداوم حیاتشان لازم بود، با کفار و معاندان و دشمنان اسلام نیز در ستیزند. قهرمانان داستان کافران را آزغېن دینلی (= در دین ضلالت) توصیف می‌کنند یعنی فداکاری در راه اسلام پیام ارزشی مهم این داستان است.»
دکتر صدیق معتقد است که بلحاظ ساختاری، این داستان به گونه‌ای شکل یافته است که مخاطب آن بیشتر، شنوندگان هستند تا خوانندگان. و اما امروزه داستان را در ردیف افسانه‌ها و قصه‌های عاشیقی آذربایجان ارزیابی میکنیم و آن را یکی از زیباترین منظومه‌ی ترکی در نوع خود می‌شناسیم.
دکتر حسین محمدزاده صدیق درباره روایت این داستان توسط عاشیق سلجوق گفت: عاشیق سلجوق توانسته است این داستان حماسی را بگونه‌ای شایسته و با نوآوری‌هایی در پردازش بدایع هنری بازآفرینی و به طرز شکوه‌افزایی اجرا کند. بیگمان این اجرا سبب آویزش و علاقه‌ی روزافزون اهل فرهنگ به میراث فرهنگی اسلامی آذربایجان خواهد شد.
گالری تصاویر
