انتشار دیوان منسوب به حضرت علی (ع)
برگردان منظوم ترکی از دیوان منسوب به حضرت علی (ع) توسط انتشارات اسوه در ۲۶۸ صفحه انتشار یافت. مترجم در این کتاب ۳۵۷ قطعه شعر سروده ی مولای متقیان را در وزن معروف به قوشما ترجمه کرده است.
در کتاب اول قطعه شعر عربی و سپس ترجمه منظوم ترکی آن آمده است.
استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق مقدمه ای نیز بر ترجمه های خود نوشته و اسناد و مدارک مربوط به انتساب دیوان شعر به حضرت علی (ع) را آورده است.
مترجم حاصل زحمات خود را با ذکر فاتحه به روح مادرش پیشکش کرده است.
قسمتی از مقدمه کتاب را در ذیل می‌توانید مطالعه نمایید
شعر سرودن مولی‌الموحدین
آن چه از مدارک و اسناد تاریخی به دست می‌آید، این است که پیروان و دوست‌داران امام علی(ع) از سده‌ی سوم به این سوی در اندیشه‌ی گردآوری و تدوین سروده‌ها و محاکات منظوم آن حضرت بوده اند. مدارک موجود نشان می‌دهد که حضرت مولا شعر می‌سروده اند. از جمله:
- جاحظ (163ـ 255) گفته است که آن حضرت رجز می‌سروده اند.[1]
- ابن عبدربّه پس از ذکر نام سه تن: حسان ثابت، کعب مالک و عبدالله رواحه به عنوان شاعران حضرت پیغمبر(ص)، به نقل از سعید مسیب گوید: ابوبکر شاعر بود، عمر شاعر بود، عثمان شاعر بود و علی(ع) شاعر‌ترین هر سه بود.[2]
- از نمونه‌های شعری حضرت امام علی(ع)، اغلب تاریخ نگاران و صاحب کتب رجال و غیره فراوان شاهد مثال آورده‌اند؛ مانند ابن قتیبه، طبری، مسکویه، سیدرضی، ابوالفرج اصفهانی، شیخ مفید، شیخ طوسی، زمخشری، طبرسی، ابن عبدربّه، سیوطی، مجلسی و دیگران.
- در طول تاریخ چند نفر به گردآوری اشعار آن حضرت پرداخته‌اند.
- دیوان اشعار حضرت علی(ع) بارها در ایران وخارج چاپ شده است.
فؤاد سزگین آثار حضرت علی(ع) را به شرح زیر می‌شمارد و دیوان اشعار آن حضرت را در سه گونهی زیر معرفی می‌کند:
الف. انوار العُقول‌من‌أشعار وَصیّ‌الرَّسول
و نزدیک سی نسخهی خطی با ارزش و نفیس از آن محفوظ در کتابخانه‌های جهان مانند ایاصوفیه (پنج نسخه)، اوقاف بغداد، ناسیونال پاریس، لیدن، آکسفورد، واتیکان وغیره را معرفی می‌کند.
ب. النجوم‌الثواقب‌فی‌شعر‌الامام‌علی‌بن‌ابی‌طالب: که یگانه نسخهی خطی آن در دارالکتاب قاهره محفوظ است.
ج. مجموعه‌های‌متفرقه: که از سوی افراد مختلف از اشعار آن حضرت گردآوری و تدوین شده است؛ و بیش از سی نسخهی خطی با ارزش از آن‌ها باز نشانی شده است.
د.القصیدة الزِّینبّیه و شرح های آن، مانند:
الف ـ اللآلی البَهِیّة فی شرح القصیدة الزِّینبیّه.
ب. التُّفّاحَة الوَرْدیة فی شرح حَلّ القصیدة الزِّینبیّه.
ج ـ البَهْجَة السَّنیة عَلی القصیدة الزِّینبیّة[3]
دربارهی انتساب دیوان
در مقدمه‌ای که مصحح محترم دیوان امام علی(ع) گردآوری قطب الدین ابوالحسن بیهقی نیشابوری (قرن ششم هجری) نوشته، چنین آورده است:
«یکی از مترجمان معاصر همین دیوان گوید: این درست است که حضرت شعر می سروده و خود سخنور و سخن سنج و نقاد شعر بوده است. اوج سخن در نهج‌البلاغه ونیز داوری امام دربارهی برتری شعر امیرؤالقیس شاعر نامدار جاهلی (رک. نهج‌البلاغه شهیدی، کلمات قصار: 455؛ فیض الاسلام، حکمت 447) خود بر این سخن گواه است»[4]
مصحح محترم در انتهای بحث خود گوید: «حال، شعر این دیوان درآن‌جا که از امام است، چه ارجی برتراز این؟ اگر امام از سراینده‌ای دیگر خوانده، این خود صحه‌ای است که حضرت بردرستی و استوار‌ی آن سخن نهاده است. اگر سخن منثور امام را دیگران به نظم درآورده‌اند، باز ارج سخن به معنی و ارزش قالب به محتوا است که از امام است. اگر... زبان حال امام است که از مهر دوستاران امام جوشیده است، بازخالی از ارج نیست. در یک سخن، این دیوان یا خود ادب امام است یا برگرفته و برخاسته از ادب امام.»[5]
مترجم دیگر فارسی دیوان، گوید: «به هر حال دیوان مولا علی(ع)، بر اساس مضامین روایات و اخبار و مفاهیم نهج البلاغه و سایر روایات مطرح است و هر کس با سخنان مولا علی(ع) آشنایی کامل داشته باشد، بدون دلیل می‌پذیرد که این کتاب از گفته‌های علی(ع) است؛ و از سویی بعضی از اشعار این کتاب، نمونه‌ای گویا از ظلم حاکمان جور بر‌علیه سرور آزادگان علی(ع) است.[6]»
[1]. امامی، ابوالقاسم. دیوان امام علی(ع)، نشر اسوه، تهران، 1391، ص8. ص 10 (به نقل از فهرست مرکزی 116:2).
- همان جا (به نقل از: العقد 5: 282)
[3]. فؤاد سزگین زیر هر عنوان، نسخه های خطی و چاپی آن را معرفی کرده است.
[4]. امامی، ابوالقاسم. دیوان امام علی، نشر اسوه 1391، ص8. ص 10
[5]. دیوان امام علی، مترجم احمد زمانیان، انتشارات اسوه، تهران 1396ص 8.
[6]. زمانیان، همان، ص 30.