تحفه بزرگ ازبکی
مراسم اهدای نشان عالی دوستی جمهوری ازبکستان به استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق در محل سفارت جمهوری ازبکستان در تهران برگزار شد.
این مراسم در روز چهارشنبه مورخ 19 آذر ماه با حضور دبیر کل سازمان اکو، رئیس دپارتمان آسیای میانه وزارت امور خارجه، جمعی از سفرای کشورهای اسلامی و آسیای میانه، رییس موسسه فرهنگی اکو، خبرنگاران، نویسندگان، پژوهشگران و چهره های سرشناس فرهنگی برگزار شد.
از جمله حاضرین در این برنامه می توان به دکتر هادی سلیمان پور؛ دبیرکل سازمان اکو، سرور بختی؛ رییس موسسه فرهنگی اکو، دکتر محمد علی عباسی؛ مدرس دانشگاه و مشاور مدیریت، یادگاری؛ رئیس اداره آسیای مرکزی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، سلجوق شهبازی؛ رییس خانه ایران عاشیقلاری، محمد صادق نائبی؛ پژوهشگر و نویسنده، امیر تیمور رفیعی؛ نویسنده و پژوهشگر، سفرای کشورهای روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان، گرجستان، افغانستان، و قرقیزستان و جمعی از خبرنگاران و اصحاب رسانه اشاره کرد.
ابتکار و متانت علمی دکتر صدیق
در ابتدای مراسم بهادر عبدالله یوف، سفیر جمهوری ازبکستان در ایران کفت: این مراسم با حضور و شرکت شما به افتخار استاد محترم دکتر حسین محمدزاده صدیق، عالم فرهیخته ایرانی و پژوهشگر میراث امیرکبیر علیشیر نوایی، شاعر و دولتمرد بزرگ عهد تیموریان و بنیان گزار ممتاز ازبکی برگزار شده است. سفیر ازبکستان در جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: استاد بزرگوار دکتر حسین محمدزاده صدیق با دید عالمانه و نگرش کاوشگرایانه خود، غبار را از روی میراث بزرگ میرعلیشیر نوایی خصوصا در ایران زمین زدوده اند که حاصل این امر، پیدایش ده ها کتاب و صدها رساله و پایان نامه های علمی و پژوهشی است. عبدالله یوف ادامه داد: فعالیت استاد گرانمایه در علم نوایی شناسی، شگفت انگیز و به نوع خود بی بدیل بوده است. او ادامه داد: ایشان با ابتکار و متانت علمی خود، آثار ماندگاری تحویل جامعه علمی و ادبی منطقه بزرگ ما داده اند. با ابتکار ایشان در جهان نوایی پژوهی، برای اولین بار منشات و مکتوبات فارسی حضرت نوایی از لابه لای کتب ادبی استخراج و گردهم آمده و با ضوابط علمی، تصحیح و چاپ گردیده است. او توضیح داد: رویداد مهم فرهنگی که در این روزهای اخیر به وقوع پیوسته است و در تاریخ همکاری های دو کشور بی بدیل بوده است. این است که تلاش های بی وقفه استاد محترم از طرف ریاست جمهوری ازبکستان جناب آقای شوکت میرضیایف و همچنین جامعه بزرگ ادبی و علمی ازبکستان در راستای نوایی شناسی و تحکیم روابط دوستی بین جامعه مدنی و اشتراکات فرهنگی دو کشور، با فرمان ریاست محترم جمهوری ازبکستان به مناسب بیست و نهمین سالگرد استقلال ازبکستان، به ایشان نشان عالی «دوستی» اعطا گردیده است. بهادر عبدالله یوف گفت: امروز برای من افتخار بزرگی است که با حضور شما مهمانان عالی قدر، این تحفه بزرگ را به شایسته آن یعنی استاد گرانقدر؛ دکتر حسین محمدزاده صدیق تقدیم حضور نمایم.
پاسداشت دوستی
استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق نیز در این مراسم گفت: بسیار خوشحال هستم می بینم که شما سفیران کشورهای دوست و شخصیت های علمی و فرهنگی، در این مکان، برای پاسداشت دوستی و اخوت گرد هم آمده اید و افتخار می کنم که من لایق اخذ نشان «دوستی» شده ام و از این بابت پیشاپیش از ریاست محترم جمهوری ازبکستان جناب آقای شوکت میرضیایف و سفیر ادیب و دانشدوست آن کشور در ایران اسلامی جناب آقای بهادر عبدالله یوف و نیز اعضاء هیئت علمی شعبه ی نوایی شناسی دانشگاه دولتی تاشکند مراتب سپاسگزاری خود را اعلام می دارم و بر خود می بالم که کنشگری علمی و ادبی من، سبب بروز چنین حادثه ی فرخنده ای گشت و به شکرانه ی آن همراه شما، صلح، برادری، دوستی و حریت را صدا می زنم.
دکتر صدیق در این مراسم گفت: دوستی یعنی یاری، رفاقت، مودت، همدلی و همراهی، اخوت و خیرخواهی و خلاف خصومت، عداوت و بغض است. مولا علی(ع) اصدقا را نفس واحده در جسوم متفرقه نامیده است. اهالی شعر و ادب بهترین سفیران دوستی میان کشورها هستند. شاعران و ادیبان در همه ی اعصار تاریخ، پیروزی بر خصومت و نفرت را هدف گرفته اند و پیام آور عشق و آشتی بوده اند.
فرهنگ مشترک دو کشور
صاحب نشان عالی دوستی ازبکستان ادامه داد: یکی از این نوابغ، بی گمان امیرکبیر علیشیر نوایی است که در واقع تعلق به فرهنگ مشترک دو کشور ایران و ازبکستان دارد و آثار ادبی و بدیعی وی ارزش معنوی ملت های ازبکستان، ایران، ترکیه، افغانستان، ترکمنستان، قزاقستان و تاجیکستان بشمار می رود. او خالق ارزش های مادی و معنوی فراوانی برای مردمان مسلمان این کشورها شده است. به گفته ی فخری هراتی مترجم مجالس النفائس به فارسی، وی گذشته از تربیت ارباب فضل و کمال، 370 بقعه و رباط و بنا و خیرات ساخته است که در میان آن ها ایوان جنوبی صحن عتیق حرم مطهر امام غریب ما، آب شرب مشهد، بقعه ی شاه قاسم انوار سرابی، در تربت جام، مزار شیخ عطار نیشابوری، رباط سنگ بست را می توان نام برد.
دکتر صدیق گفت: نوایی به مدت دو سال از 887 تا 889 از سوی سلطان حسین بایقرا به عنوان والی ولایت استرآباد به گرگان اعزام شده و در این مدت توانست 48 کاروانسرا در مسیر زیارت از گرگان تا مشهد بسازد. دولتشاه سمرقندی میگوید به سبب فراوانی بناهایی که امیرعلیشیر ساخته است، قادر به شمارش آنها نیست.
این استاد برجسته دانشگاه ادامه داد: مجتمع اخلاصیه را که به امر و همت او ساخته شده، به ربع رشیدی در تبریز تشبیه و با آن مقایسه کردهاند. مدارس اخلاصیه مهمترین مراکز آموزشی و پژوهشی عصر او بشمار میرفتند و صدها عالم، مفسر، قاری قرآن، مؤذن، شاعر، کاتب، نویسنده، مورخ، خوشنویس و غیره در آنجا تربیت شدند.
او گفت: از همت و پیگیری امیر علیشیر در ساخت مساجد، مدارس، آب انبارها و ابنیهی خیرات و عالم المنفعه، در کتابهای تاریخی نکات و لطایف زیادی نقل شده است. مثلاً گفته شده است در هنگام ساخت مجموعهی مسجد هرات در سال 903 و 904 هـ. وی پیوسته، حضور شخصی داشت. در مکارم الاخلاق آمده که در تکمیل بنای مسجد، خواجه میرک نقاش در نوشتن کتیبهها تعلل ورزید و باعث شد کاشیتراشان مدتی بیکار بمانند و دیوان دولتی برای او 5000 دینار جریمه نوشت و مأموران وصول به سر وقتش رفتند. به گونهای که او مجبور شد از امیر علیشیر یاری بخواهد. امیر درخواست کرد به این شرط که کتیبهها هر چه زودتر پایان یابند، از او درگذرند و جریمه نکنند و خواجه میرک در خانهی خود کار کرد و در مدت 15 روز کار کتیبهها را به پایان رسانید.
دکتر صدیق توضیح داد: نوایی در بیرون شهر هرات مجتمع بیمارستان عظیمی بر پا کرد که کارآموزان پزشکی در آنجا حضور مییافتند.
دکتر صدیق در باره رابطه امیرعلیشیر نوایی و عبدالرحمن جامی توضیح داد: عبدالرحمن جامی که شاعر فارسی زبان، صوفی مشرب و شاعری متشرع بود و از مدیحه سرایی امتناع می ورزید. ولی رابطه ی نزدیکی با امیر علیشیر داشت و بارها او را ستایش کرده و فضایلش را برشمرده است.
او گفت: نوایی گرچه در سفر و حضر ندیم و همراه سلطان حسین بایقرا بود، ولی هیچگاه تمایلی به ماندن در مناصب دولتی نداشت و به قول خودش «مُهر شکست و استعفا کرد» و به امور فرهنگی و تبلیغ فضایل اخلاقی پرداخت و نزدیک سی اثر منظوم و منثور به دو زبان ترکی ازبکی کهن و فارسی کلاسیک آفرید که همه ماندگار و مؤثر هستند.
او گفت: نوایی، لطفی، عطایی، گدایی، امیری، سکاکی، احمدی، سید احمد میرزا، آگهی، مونس، ظهیرالدین بابر، همهی این بزرگان ادب که برشمردم در جغرافیای فرهنگی مشترک ایران و ازبکستان ظهور کردهاند و آثار اغلب آنان به دو زبان ازبکی قدیم و فارسی کلاسیک بر جای مانده است. مثلاً مولانا لطفی مثنوی «گل و نوروز» اثر حکیم جلال طبیب شاعر هم عصر و استاد حافظ شیرازی را که در دربار شاه شجاع طبابت و شاعری پیشه داشت به ترکی ازبکی ترجمه کرد و هر دو در دو کشور مورد تقلید و تکریم قرار گرفت.
او ادامه داد: کمال الدین حسین خوارزمی شارح مثنوی مولوی و فصوص الحکم و چندین کتاب و رسالهی فلسفی و عرفانی به زبان فارسی، از بنیانگذاران ادبیات ازبکی قدیم نیز است. رسالهی فقه و شرح قصیدهی برده را به این زبان نوشته است. این است که می گوییم منشأ فرهنگی ایران و ازبکستان مشترک است و از خیزابگاه واحدی سرچشمه می گیرد.
دکتر صدیق گفت: سازمان کنفرانس اسلامی در سال 2006 اصفهان و در سال 2007 م. تاشکند را پایتخت فرهنگی جهان اسلام برگزیده بود. شباهت عظمت میدان ریگستان در سمرقند با میدان نقش جهان در اصفهان و میدان صاحب آباد در تبریز، که هر سه از چهارسو با حلقه هایی از مدارس و مساجد اسلامی احاطه شده اند نشان از هم گرایی ناگستنی از ژرفنای تاریخ دارند. هم این ارزش های مادی مشترک و هم ارزش های معنوی مانند ظهور نوابغی چون امیر علیشیر نوایی هر گونه فاصله ی احتمالی میان دو ملت را از بین برده اند.
او توضیح داد: ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی، خواجه یوسف همدانی، امام بخاری، امام ترمذی، بهاء الدین نقشبندی، نجم الدین کبری، سید محمد خوارزمی، میرزا اولوغ بیگ و جز آن حلقه هایی دیگر از زنجیره ی میراث مشترک معنوی دو کشور هستند.
وجوه مشترک زبان های فارسی و ازبکی و قرابت و همزیستی آن دو با هم در طول قرون و اعصار، رشته ی پیوند دیگری برای هم گرایی دو ملت بشمار می رود.
فارسی و نوایی
دکتر حسین محمدزاده صدیق در مراسم اهدای نشان عالی دوستی ازبکستان به ایشان گفت: نوایی در ادب فارسی نیز نقش برجسته ای ایفا کرده است. زبان فارسی برای نوایی زبان دوم (Second Language) بلکه به اعتباری در آن روزگار زبان غیر (Foreign Language) بشمار می رفت. در تاریخ کمتر شخصیت علمی و ادبی سراغ داریم که در زبان دوم خوش بدرخشد و تأثیر خلاقانه بر جای نهد. جالب است بگویم که نوایی در شعر فارسی یکی از بنیانگذاران سبک وقوع بشمار می رود و دیوانی در 5000 بیت و نزدیک 500 غزل دارد که به این طرز و شیوه سروده است فضولی در ترکی و صائب تبریزی شاگرد غیرمستقیم و پیرو او در فارسی این طرز سخن سرایی را به اوج خود رسانید که به سبک هندی معروف شده است.
او گفت: در ایران در دوران حکومت های صفویه، افشاریه و قاجاریه بیش از هر کشور دیگری ادبا و شعرا به تتبع و تحقیق در آثار نوایی پرداخته اند. اغلب نسخه های خطی آثارش از سوی خطاطان و خوشنویسان ایران استنساخ شده است که در کتابخانه های سرتاسر جهان نگهداری می شود، بیش از ده فرهنگ لغت بر آثار او تألیف گشته است که من افتخار می کنم در طول زندگی آکادمیک خود توانستم فرهنگ عظیم و گسترده نگاشته ی سنگلاخ، و دو کتاب مبانی اللغة در دستور زبان ازبکی مبتنی بر آثار نوایی و تذییل در شرح لغات فارسی به کار رفته در آثار او را با تصحیح علمی - انتقادی (Edition Critique) و نیز کتاب محاکمة اللغتین در شرح توانایی های دو زبان ترکی و فارسی و شرح همزیستی آن ها و کتاب میزان الاوزان را در کشور خود انتشار دهم. نوایی نماد تاریخساز دوستی میان ملت های مسلمان بوده است و با نقش خود در جهان نشان داد که سیاستمداران بهتر است حل مسأله ی تقریب و دوستی ملل با هم را به اهالی فرهنگ و ادب بسپارند. من در مطالعه ی تطبیقی که میان دیوان های شعر نوایی و مولوی رومی انجام داده ام به نکات بارزی از همسویی های شگفت آور این دو منادی عشق و دوستی برخورده ام. مولانا برای تحقق دوستی در بشریت، نگاه به خود و پاک سازی اندرونه ی خویشتن خویش را واجب می داند و یکسان سازی احوال را طلب می کند. او می فرماید:
جنگ فعلی است از جنگ نهان،
زین تخالف آن تخالف را بدان.
خیر کن با خلق بهر ایزدت،
یا برای راحت جان خودت.
تا هماره دوست بینی در نظر،
در دلت ناید ز کین ناخوش صور.
هست احوالم خلاف همدگر،
هر یکی با هم مخالف در اثر.
چون که هر دم راه خود را می زنم،
با دگر کس سازگاری چون کنم؟
موج لشکرهای احوالم ببین،
هر یکی با دیگری در جنگ و کین.
می نگر در خود چنین جنگ گران،
پس چه مشغولی به جنگ دیگران؟
مهر و رقت وصف انسانی بود،
خشم و نفرت وصف حیوانی بود.
دکتر صدیق گفت: امروز روز بزرگداشت جهانی مولانا است که «شب عروس» نام دارد. تقارن روز اعطای «مدال دوستی» به من با چنین روز مبارک را به فال نیک می گیرم و رجاء واثق دارم و امیدوارم هستم که اعطای این «مدال دوستی» به مفهوم حفظ و گسترش دوستی روزافزون و همبستگی دو ملت ایران و ازبکستان و آرمان توسعه و شکوفایی مشترک کشورهای جهان قوّت و معنا خواهد داد. توسعه ی همکاری های ملت ها و دولت ها با هم، در حفظ صلح و ثبات جهان تأثیر شایسته دارد.
در این مراسم پس از اهدای نشان عالی دوستی به استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق و الصاق آن به سینه ایشان، جامه زرین ازبکی بر تن ایشان پوشانده شد.
گالری تصاویر
