روز پنجشنبه 90/9/3 استاد صدیق در جمع انجمن ادبی صابر در تهران شرکت کردند. این جلسه که با محوریت درگذشت عباس بارز و یحیی شیدا برگزار شده بود با دعوت آقایان صالحی و قربانزاده از استاد برای سخنرانی، افتتاح شد. در زیر متن کامل سخنان استاد را آوردهایم:
شیدا و بارز
کئچن آی ایچینده ادبیات دنیامیز ایکی دفعه یاس توتدو. بیرینجی یحیی شیدا، ایکینجی عباس بارز اوچون. چاغداش شعریمیزین دیرچه‌لیش دؤرونون بو ایکی آدلیم شخصیتی‌نین بیر نئچه اورتاق و مشترک طالعلری اولموشدو:
1). بیرینجی بوکی هر ایکی شاعر دنیالار‌‌ینی دگیشرکن، اؤز ملتلری اوچون قیمتلی میراثلار قویوب گئتمیشلر. اونلارین اؤلومونه عادی بیر اؤلوم کیمی باخماق اولماز. اؤلوملری یئنی یاشاملای‌نین باشلاغینجی ساییلیر. خلق اونلاری یاشادیر، چون کی خلقین حیاتی و منلیگی اونلارین یاشامالاری ایله شرط‌لنیر. هر ایکیسی شاعر اولاراق ملتلرینی ترک ائتدیلر. ساده و آنلاشیقلی بیر دیلده شعرلر مجموعه‌لری یادگار قویوب گئتدیلر.
2). ایکینجی اورتاق جهتلری بودور کی هر ایکیسی اوشاق و یئنی یئتمه ایکن ساوادلی و بیلگین آتا نعمتیندن بهره‌یاب اولموشلار. یحیی شیدا بیلگین آتاسی «حسن یوز باشی» یانیندا گلستان، کلیله و دمنه، قابوسنامه، نصاب وجامع المثدمات کتابلارینی اوخوموش، سونرالار تبریزین «طالبیه» علمیه حوزه‌سینده عربیات و الاهیات مقدماتینی تحصیل آلمیشدیر. عباس بارز ایسه، روحانی آتاسی شیخ الاسلام آخوند میرزا جعفر اسلامی آیفرزانی یانیندا تحصیل کمالاتا باشلامیشدیر. عرب دیلی صرف و نحوی، فقه، اصول، کلام و باشقا فنلره ئییه‌لنمیشدیر، مکمل دینی تحصیل آلمیشدیر.
3). اوچونجو اورتاق جهتلری بودورکی هر ایکیسی، ایراندا رضاخان حکومتی داغیلاندان و قلم آزادلیغی تأمین ائدیلدیکن سونرا، گنج ایکن ائل ایچینده پارلادیلار. یعنی شمسی 1321-1326ایللری آراسیندا گئجلیگن ان ،قیزغین چاغلاریندا ایکن، اودلو شعرلر یازماغا و استعدادلارینی سیناماغا باشلادیلار. شیدا و بارز اصلینده همین ایلرده ادبی اجتماعیتیمیزه تانیندبلار. همین ایللرده دوشونجه‌لری فورمالاشدی، شعر اسلوبلارینی سئچیب تعیین ائتدیلر، وطن پرورلیک و خلقی‌لیک روحو ایله دولغونلاشدیلار و شاعرلیگی بیر کسگین مبارزه وسیله‌سی و داخلی هیجانلار و اضطرابلارینی بیان ائتمه تریبوناسی کیمی، مقدس بیر پئشه اولاراق قبول ائتدیلر.
4). دؤزدونجو اوزتاق جهتلری بودورکی هر ایکیسی، آنادیل عاشقی‌دیرلر. آنادیل عشقی، اونلارین ان اساس شعر دغدغه‌لری ساییلیر. یحیی شیدا بو عشق یولوندا، قدرتلر اؤنونده باش اگمه‌‌ین و داغ کیمی دایانان بیر ادبیات قهرمانی دیر.
مونغول ییغینتیسی، عثمان تیلیفی،
بو اؤتگم دیلیمه دئدی عضب‌کار.
قانمادی بو زنگین دیلین ریشه‌سی،
روحومدا، قلبیمده، پاک قانیمدا وار،
* ***
قالدیردیم دیلیمی بیر بایراق کیمی،
اوغروندا قانداللار، زندانلار گؤردوم.
قدرتلر اؤنونده باش ائتدیرمه‌دیم،
دئدیم شانلی ائله باغلییام آنجاق.
عباس بارز ایسه دؤنه – دؤنه بو عشقی دیله گتیریر. اونون شعرلری آراسیندان آنادیل موضوعو ایله شعرلری ییغساق، اؤزو بیر کتاب اولار. شاه رژیمی زمانیندا یازدیغی بیر شعرده دیلیمیزین «قاچاق» اولماسینا اشاره ائدره‌ک دئییر:
توتا ملت آدی کیمسه،اؤزونو داردا گوره‌ره
من « قاچاق» بو آدی آی مشدی هاچان آختاریرام.
مدنیت توکه‌نیب، گئت – گئده دیلده توکه‌نیر،
من حله ایندی آنا دیلده بیان آختاریرام.
و یا:
بارز! من وورغونام اؤز سئوگیلیمه،
اصیل فرهنگیمه،آنا دیلیمه.
آلاندا بیر دوستون الین الیمه،
سانکی بیر ملّتین الین سیخیرام.
و یا:
اؤز دیلینده دیل آچا هر بیر اوشاق،
باغلی دوداق گول کیمی خندان اولا.
هم اوخویا، همده یازا اؤز دیلین،
اؤز دیلی اؤز دردینه درمان اولا.
5). بئشینجی اورتاق جهتلری بودور کی هر ایکی شاعر، شاه رژیمینده سیاسی تعقیبلره معروض قالمیشلار و اسلامی انقلابدان سونرا قول – قاناد آچمیش، اللریندن گلدیگی قده‌ر چاغداش شعریمیزین چیچکلنمه‌سینه یاردیم ائتمیشلر. اسلامی انقلابی مدافغه ائتمیشلر، تحمیلی ساواش دؤرونده متجاوز دشمن علیهینه شعرلر ایله چیخیش ائتمیشلر. اونلار بوتون تورکجه کتابلارینی‌دا انقلابدان سونرا چاپ ائتدیره بیلمیشلر. وطن پرورلیک روحو هر ایکی شاعرین یارادیجیلیغینی قاپسایان اساسی مضموندور.
یحیی شیدا دئیر:
من نه چمنی، نه یار سیمینه تنی،
آنجاق توتارام دوست مقدس وطنی.
و یا:
نه قده‌ر گؤیلره قالخار ناله‌لر،
نه قده‌ر کی بیتر قاندان لاله‌لر،
نه قده‌ر گول اوسته دورار ژاله‌لر،
اوقده‌ر ظلم کار صدّاما لعنت!
عباس بارز ایسه دئیر:
جسمیمده منیم تاب و توانیم وطنیمدیر.
قانیم، ایلیگیم، روح و روانیم وطنیمدیر.
جانان یئرینه منده وطن مُلکونو سئودیم
گیزلین هدفیم، عشق نهانیم وطنیمدیر.
عمرومده،حیاتیمدا، دیاریمدا، ائلیمده،
بیر زادا اگر گلسه گمانیم، وطنیمدیر.
عباس بارزین وطن اوچون یازدیغی شعرلری‌ده بیر یئره ییغساق، یئنه‌بیر کیچیک کتابجا ترتیب ائده بیله‌ریک. بو شعرلرین بیر چوخ شاه بیت‌لری‌ده واردیر. مثال اوچون:
نفسیمین عزّتینی ساخلامیشام صبریم ایله،
ائلیمی، اؤلکه‌‌می دنیا مالینا ساتمامیشام.
و یا:
عهد ائتمیشم خدا ایله، بایرام توتام اؤزوم
آذر ائلیم بو اؤلکه‌ده داماد اولان گونو.
6). ابدی دنیایا قاووشان بو ایکی قوجامان شاعرین بیر باشقا اورتاق جهتلری، طنز شعرینه میل گوسترمه‌لریدیر. بیلیریک کی طنز گولوش مقوله‌سینده یئرلشن بیر شعر نوعودور. اما طنز، عادی گولوش دگیلدیر. هجو، هزل، فکاهی، گولمه‌جه، جوک و بو کیمی نوعلاردادا گولوش واردیر. اما طنزده اولان گولوش بامباشقادیر. بو، آجی گولوشدور. طنز شعرینده اجتماعی و سیاسی غایه واردیر، طنز بیر شاللاق و قیرباج کیمی‌دیر. طنزده انتباه و انسانلاری اویالتماق واردیر. طنز یازان شاعر، میرزا علی اکبر صابر و میرزا علی معجز کیمی، اجتماعی و سیاسی عیبه‌جرلیک‌لری آتشه توتماق قابلیتینه مالکدیرلر.
عباس بارز بئش جدی شعر کتابیندان علاوه، اوچ طنزی جزوه‌لرده نشر ائتمیشدیر. یحیی شیدا ایسه اؤز شعر مجموعه‌لرینه بئله شعرلرده سالمیشدیر:
عاری از مهر، آریا مهر اولدو، بو جلاد شوم،
اؤلدوروب چوخ قهرمانلار تاج و تختین عشقینه.
تاریخی جعل ائیله‌دی، بیهوده توتدو جشنلر،
وئردی خلقه امتحانلار تاج وتختین عشقینه.
اونون طنز دیلی چوخ اویناق و اوره‌گه یاتاندیر. بو شعرلرده اولان منفی تیپی، شاعر اونون اؤز دیلی ایله افشا ائدیر و ایناندیریجی شکیلده اوخوجویا چاتدیریر:
ای اولان هر درد بی‌درمانه درمان اسکناس،
اهل دنیانی قویان شأنینده حیران اسکناس.
بی شرافتلر اولوب سنله شرافتلی کیشی،
ای شرافت معدنی، ای کان وجدان اسکناس!
بارزده طنز داها کسگین و یاخیجی‌دیر. او، جمعیت آراسیندا اولان هر بیر عیبه‌جرلیک‌لری گؤرور و اونو قوشدوغو تازیانه‌لر ایله تنقید آتشینه توتور.
7). شیدا و بارزین بیر باشقا اورتاق جهتلری اونلاردا اولان مناعت طبع، وقار، هرجوره مدحیه یازماقدان چکینمه و شجاعتدیر. بارز دئییر:
منده یوخ حس تملق بیری‌نین مدحین ائدم،
یازماغا حق سؤزومو ذره قده‌ر عاریم یوخ.
من علی شیعه‌سی‌ام ظلمی قبول ائیلمه‌رم،
زور دئینلرله اودور بیر داها رفتاریم یوخ.
و یا باشقابیر یئرده دئییر:
زور قبول ائیلمه‌رم، زور دئیه‌نین دشمنی‌‌ام،
دوغولان گونده دوغوبدور آنام آزاده منی،
خلقیمین حق دانیشان شاعری، کسگین دیلی‌ام،
خلقه دشمن‌دی او جاهل کی سانار ساده منی.
شیدادا بارز کیمی ائلینه فخر ائدیر، اونو اؤزونه دایاق بیلیر، ائل قایغی‌سینی چکیر و ائلدن گوج آلیر:
هر بیر اثریم، هر دیله‌گیم، فکر و خیالیم،
ائلدن دئیه‌جک تا کی دیلیم وار، دوداغیم وار.
ائل قایغی‌سینی من چکه‌رم جانیما منت،
چون دویغولو هر سینه‌ده سؤنمز اوجاغیم وار.
شیدا منی مین رنگه بویاندیرمادی دوران،
هر دؤره‌ده اولسامدا، همان بیر بویاغیم وار.
شیدا و بارز بیری – بیرلرینی یاخشی تانییان شاعرلر ایدیلر. اونلار بیری – بیرلرین سئوردیلر. 1320- نجی ایللردن بری تانیش ایدیلر. بارز هر زمان تبریزه گلنده شیدا ایله گؤروشردی. شیدا، « ادبیات اوجاغی» کتابیندا اونون حاققیندا یازیر:
«بارزین یازدیغی شعرلر، ساده‌ده اولورسا اولسون، محتوالی، مضمونلو و احساسلیدیر. اونون کندلی لهجه‌سی، هر گؤره‌نی ایلک نوبه‌ده اؤزونه مفتون ائدیر.»
شیدا، سونرا اونون دؤرد چاپ اولمامیش کتابلاریندان آد چکیر. ایندیه قده‌ر چاپ اولمایان بو کتابلار بونلاردان عبارتدیر:
- چوبان قارداش منظومه‌سی.
- شیپور پوئه‌ماسی.
- ساری و سوسن داستانی.
- ساری داش منظومه‌سی.
شیدا اؤلوموندن اوچ آی قاباق چاپا تاپشیردیغی ان سون کتابی اولان «طنز و فولکور یازان شاعرلردن سئچیلمیش شعر نمونه‌لری» اثرینده بارزین «آی داداش» عنوانلی طنزی شعرینی نقل ائدیر. بو شعر بئله باشلاییر:
سن ده قوشول یاواش-یاواش اهل صفایا آی داداش،
سالما بلالی باشینی چوخدا بلایا آی داداش!
بو گوجلو طنزی شعرده او، حتی شعردن گؤزله‌نیلن غایه و هدفی‌ده دیله گتیریر. ائلی‌نین یوردونون دردیندن اؤزونو اوزاق توتان شاعر کیمی‌لری تنقید ائدیر:
میرزا فلانه چوخ دئدیم گئتمه هدر سیاحته،
گئتدی قوشولدو وئللره، سالدی جانین فلاکته.
ایندی تاپییدیر اؤز ایشین، لاپ تاپیب ال سعادته،
شاعر اولوب، غزل یازیر گؤیده‌کی آیا آی داداش!
شیدا و بارز هر ایکیسی معنالی حیات سورموشلر. اونلار ائل اوچون و ملت اوچون یاشامیشلار. ائللی، اوبالی، وطنلی شاعرلر اولموشلار. اونلار دنیامیزدان کؤچسه‌لرده، بیزه بوراخدیقلاری معنوی میراثلاری ایله یئنه‌ده دنیامیزدا یاشاییرلار.
اونلارین بیزه وئردیکلری درس بودورکی شاعرین« عاقبت به خیر» اولماغی، یالنیز اونون ملتی‌نین و وطنی‌نین منافعینی قوروماقدا، حقی مدافعه و ظلمی تقبیح ائتمه‌گینده‌دیر. حقیقی مسلمان اعتقادی ایله آخر دنیاسینا آددیم آتان ائللریمیزین بو نهنگ و قوجامان معنوی آتالارینا، آلاهدان غنی غنی رحمت دیله‌ییرم.