«بوغولموش خولیالار» کتابینی اوخورکن
(بوغولموش خولیالار، یوسف بهنمون، 1381.)
ایراندا، «اؤیکۆ» و یا کیچیک حکایه short story یازماق، مشروطیت دؤنمینده و تۆرکلر طرفیندن اولموشدور. جلیل محمد قلی‌زاده (1310 – 1247 ش.) نین اثرلری، تمامیله دهخدانین یازیلارینا مثبت تأثیر قویموش و اونو بیر کیچیک حکایه یازاری کیمی قاباغا ایته‌له‌میشدیر. تا پهلوی حکومتینه قده‌ر کیچیک حکایه یازما، ایراندا ایکی دیلده: تۆرکجه و فارسجا اولاراق انکشاف ائتمیشدیر. پهلوی استبدادی زمانی، بو صنعت‌کارلیق، صنعتین باشقا یؤنلری کیمی تعطیل اولموشدور. گرچه 1332 – 1320 ایللری آراسیندا بیر نئچه حکایه حکایان یازان ظهور ائتمیشلر، ولاکن 1332 ش. ایلیندن انقلاب ایللرینه کیمی، یئنه‌ده استبداد و اختناق حکم سورموشدور.
یاخین اوتوز ایلده بیر نئچه گنج استعداد ظهورا گلمیش و حرارتلی جوانلار تۆرکجه کیچیک حکایه یازماغا غیرت و همت گؤسترمیشلر. حتی یاخین ایللرده نثر و کیچیک حکایه یازما ساحه‌سینده «یاشماق» درگیسی طرفیندن یاریش کئچیریلمیش و سئچیلمیش حکایه‌لر، مختلف یایین واسطه‌لری ایله ایشیق اۆزۆ گؤرمۆشدۆر.
یاخین ایللرده دیلیمیزه قازاندیریلان و گئنیش یاییلیب نشر اولان اؤیکۆ مجموعه‌لریندن بیری دالغین امضاسی ایله شعر و نثر پاراچالاری یازان آقای یوسف بهنمون ـون «بوغولموش خولیالار» کتابی‌دیر. بو کتابا ایگیرمی‌یزه یاخین کیچیک حکایا سالینمیشدیر.
یازیچی اؤز کیچیک حکایه‌لری حاققیندا یازیرکی:
« . . . یۆره یئتمیش توپلومسال یاشاییشیمیزدا اۆز وئرن گئرچک اولایلاردیر کی هر دویغو ییه‌سین گؤوره‌لدیب، قایغی‌کش اوخوجولارین دویغو تمللرینی ترپه‌ده‌جک.»
دوغرودان‌دا بئله‌دیر. احساسلی و اینجه دویغولو یازیچی اطرافیمیزدا اولان اجتماعی حادثه‌لره دریندن باخمیشدیر. او، حادثه‌لر ایله اۆز- اوزه دورارکن، اعتناسیز کئچمه‌میشدیر. انسانلارین ایچ دۆنیالارینا جومموش، یوخسوللاقلاری تام عیبه‌جرلیک‌لری ایله لمس ائتمیش، اجتماعی ظلم و فسادلاری گؤرمۆش، کؤوره‌لمیش، اینجیمیش و اوجوجونو اؤز حسّیاتینا اورتاق ائتمک اۆچۆن، گئرچک‌چی بیر اؤیکۆ یازاری کیمی، حادثه‌نی مهارتلی توصیف‌لر ایله قلمه آلمیشدیر.
او یاییشی و حیاتی توصیف ائدیر. بو توصیفه ایسه رومانتیک بیر بویادا وئریر. او، بیر طرفدن اؤیکۆنۆن فضاسینی یارادیر و بو فضا یاراتمایا اهمیت وئریر و باشقا طرفدن ایسه پرسوناژلارین و اجتماعی گوجلرین پسیوکولوژیک اؤزه‌للیک‌لرینی تقدیم ائدیر.
اونون اؤیکۆلری‌نین قهرمانلاری، دیللری، دۆشۆنجه‌لری، رؤیالاری، یوخولاری و داورانیشلاری ایله، یاشاییشین ان آجیناجاقلی گئرچک‌لری و صحنه‌لرینی اوخوجو اۆچۆن توصیف ائده بیلن پرسوناژلاردیرلار. «آیاق یالین» اؤیکۆسۆنۆن اساس قهرمانی بیر یئرده اوز- اؤزۆنه بئله دئییر:
« . . . سلطان بیگیم خالا، هله یئتمیش یاشی وارسادا، بئل الینده، کردی تب چئویر ائدیر و باشقالارینا ایش گؤرۆر؛ نییه نوروز عمینی دئمه‌ییم، او قیچینین آخساقلیغینا باخمایاراق، هئچ بیر کیمی اولمادا، اودون یارماق اۆچۆن، بالتا وورور، بیر او قده‌ر کی اؤلمه دیریلمه عؤمۆر سۆرسۆن . . . » (ص 12)
بو اؤیکۆنۆن سونا چاتا بیلن اوخوجوسو کؤورلمه‌یه بیلمز. یقین کی او، اؤیکۆنۆن ایکینجی پرسوناژی ایله سسله‌نیب دئیه‌جکدیر:
هر یانا باخیرام، خینوودی، درددی،
بو دردین کدرین سونسوزدو حدّی.
نامرد اۆزۆنه قونماییر غم توزو،
دردی چکنده بو دۆنیادا مرددی.
دالغین امضالی یوسف بهنمون، یوردوموزون یوخسوللاری‌نین قایغیسینا قالان، اجتماعی چکیشمه‌لر آراسیندا سیخیلاراق، دلیللر آختاران و سببلره دالان بیر فریاددیر، هایدیر، حقلی بیر داعوادیر.
او، اوخوجونو یئنی دۆشۆنجه‌یه چاغیران بیر یازاردیر. بیزده حکایه یازمانین آیاق توتماماسی‌نین بیر سببی‌ده اودورکی جانلی پرسوناژلار خلق ائده بیلن یازیچیمیز اولمامیشدیر، اولسادا، کیمسه بو ایشی اؤزۆنه اصلی حرفه کیمی سئچمه‌میشدیر. آنا دیلینده رومان و یا حکایه یازانلاریمیز آراسیندا بو فنّه دریندن مسلط اولان و نثر یازماغا رغبت گؤسترن یازیچیلار آز اولموشلار. دالغین ایسه، ایندی یئنی‌چی بیر نثر یازاری کیمی ظهور ائتمکده‌دیر. البته اونون نثر ساحه‌سینده یارادیجیلیغی حاققیندا قطعی و تعیین ائدیجی بیر نظر وئرمک اۆچۆن، بلکه هله تئزدیر. آمما اونون صمیمی و جدّی داورانیشی بو ساحه‌ده دۆشۆنۆب دانیشماغا امکان و میدان آچیر.
او اؤیکۆ یازیر و بونو باجاریقلا باشا چاتدیریر.
اؤیکۆ یازمادا صحنه توصیفی ان مهم بیر مهارتلردن بیری ساییلیر. دالغین توصیفلرینده هم سبک و اسلوب، و همده دیلین تام ظرفیتلریندن استفاده ائتمه‌ده موفق بیر یازیچی حساب ائدیرم:
«. . . تۆکلۆ بؤرکۆنۆ باشیندان آشاغی، قولاقلارینا قده‌ر ائندیردی، و رئزین قالوشلارین آیاغینا چکیب، اؤزۆنۆ سرت برکیتدی. قاپینی آچیب دیشارا چیخارکن، ایلک آددیمی قارین کؤکسۆنه سوخولدو!» (ص 10)
«بوغولموش خولیالار» کتابیندا نشر اولان «دنیز قوناغی» آدلی یازی، اؤیکۆ یوخ، گؤزل بیر ادبی قطعه‌دیر. اولدوقجا اویناق و آخیجی لهجه ایله یازیلمیشدیر. همین قطعه بیزه اجازه وئریر دئیک کی دالغینین اؤیکۆلرینده‌کی دیل، فولکلوریک و یئرلی دئییم و اصطلاحلارین خزنه‌سی کیمی گؤزۆمۆز اؤنۆنده‌دیر. همین قطعه‌ده ایشله‌نن آشاغیداکی یئرلی سوزلره دقت ائدین:
شاققاناق چکمک (ص 7)
کیریمیش یاناقلار (ص 7)
باشا قووارا چکمک (ص 7)
سوم دالغالار (ص 7)
آغزینا اشگیل اولماق (ص 7)
لپیرن داش (ص 8)
سوم دایانماق (ص 8)
بئله یئرلی سؤزلره، کتابین سونونا قده‌ر راست گله بیلرسن. اونون کتابی، بیر فولکلور بوخچاسی کیمی بیزیم اۆچۆن ده‌یَر و قیمت داشیییر.
دالغینین نثری اویناق، گؤزل و تۆرکجه‌میزین احتشامین و روانلیغین گوسترن بیر اؤیکۆ نثری‌دیر:
«. . . کۆچه‌نین باغرینا آیاقلارین باسدی، هله ایلک قالدیرمانین دؤنگه‌سیندن اوزاقلاشمامیشدی کی قونشولار اونا توش گلدی . . . » (ص 6)
بورادا جمله‌لر نه قده‌ر آهنگدار ایسه، بیر او قده‌رده جانلی و اۆره‌گه یاتان تشبیه‌لر و استعاره‌لر ایله دولموشدور. هر اوخوجونو سحر ائدن و آلدادان کنایه‌لر و بنزه‌تمه‌لر، هر کس یازیچی‌نین قلمینه مفتون ائده بیلر.
دالغینین نثرینده باشقا بیر اؤزه‌للیک‌ده واردیر. اودا بودورکی یازیجی چیلخا تۆرکجه یازیر و ائله مهارت ایله کی حس ائتمیرسن او بۆتۆن اویکۆ بویو اجنبی سؤز هئچ ایشلتمه‌میشدیر. ایشلتدیگی بعضی عربجه و چوخ آز ساییدا اولان فارسجا سؤزلر ایسه، نام دوغمالاشمیش و عادی حیاتیمیزدا ایشلنن سوزجۆکلردیر. بودا یازیچی‌نین رئالیزم و گرچک‌چی‌لیگه وئردیگی اؤنمدن قایناقلانیر. آشاغیداکی سطرلری اوخورکن تام دوغمالیق حس ائدیرسن:
«. . . اۆره‌گینده سونسوز سیخینتی، الی آیاغیندان اوزون، ائوینه ساری گئری قاییتدی. ایپلیک بؤرکۆنۆ ایکی- اۆچ کره، چوخ سرت سول الی‌نین اووجونا چیرپدی و ساغ الیله چیگین‌لرینده‌کی آرا بیر قار دنه‌لرین سیلکه‌له‌دی و آیاقلارین دؤنه- دؤنه یئره سۆرتمه‌ده ال آتدی شارشاققایا و ایچه‌ری گیره‌رکن دونموش باخیشی، مؤو آغاجی‌نین چیلپاق جیلاز داللارظنا ساتاشدی. . . »
اؤیکۆ باشدان سونا قده‌ر بو سایاق گئدیر. تام دانیشیق دیلی و چیلخا تۆرکجه سؤزلر ایله یازیلمیش صمیمی بیر نثر پارچاسی‌دیر بو. همین اؤزه‌للیک یازیچی‌نین نه قده‌ر دیلیمیزه صداقتلی داورانماسینی گؤستریر.
من بو کیچیک مقاله‌مده، دالغینین یالنیز بیر کتابینی قیساجا اینجه‌لیه بیلدیم. اونون بو کتابدان علاوه، «یاشیل دؤزۆم» و «کۆللر کۆلک اته‌گینده» آدلی ایکی باشقا اؤیکۆلر مجموعه‌سی و «هئره‌یه قونان گؤیرچینلر» آدلی بیر رومانی‌دا واردیر.
دالغین شعرده یازیر. «دولاما یوللار» عنوانی ایله بیر شعر مجموعه‌سی‌ده نشر ائتمیشدیر. من اومید ائدیرم کی دالغین بیزیم چاغداش ادبیاتیمیزدا حکایه و رومان بوشلوغوموزو دولدوراجاقدیر، همده درین مضمونلو اجتماعی دۆشۆنجه‌لی و فلسفی مفکوره‌وی اثرلری ایله. بئله اولسون!
دکتر ح. م. صدیق
تبریز- 10/ 7/ 1389