خطابه‌ی زیر را دکتر ح. م. صدیق در سال 1377 در همایش بزرگداشت دکتر محمدتقی زهتابی ایراد کرده‌اند.
دیره‌نیش و صداقت تمثیلی اولان عالیم
(مرحوم پروفسور محمدتقی زهتابی‌ده اولان صیفتلره بیر باخیش)
اوجالدین قبریم، ای بی‌دردلر! سنگ ملامتدن،
که معلوم اولا درد اهلینه قبریم، اول علامتدن،
مزاریم اوسته قویمان میل، اگر کویوندا جان وئرسم،
قویون بیر سایه دوشسون قبریمه، اول سرو قامتدن.
فضولی کئچ سلامت کوچه‌سیندن، صبر کویوندان،
فراغت اولمایان یئرده، سفر یئیدیر اقامت‌دن.
- فضولی
مرحوم «پروفسور دکتر محمد تقی زهتابی» نین شخصیتینده بارز شکیلده گؤزه چارپان بیر نئچه علوی صفت و یوکسک جهتلر واردیر که بیزده اونا عزیزلمه حقی ایجاد ائدیر. عزیزله‌دیکجه گووه‌نیریک و گووه‌ندیکجه، اؤزوموزو یاخشی تانیماغا و جوانلاریمیزا بئله صفتلری القاء ائتمگه و الاهی قایناقلی وارلیغیمیزدان مدافعه ائتمگه چکیلیریک. او مرحومدا گؤزه چارپان بو صفتلردن بیر نئچه‌سینی آشاغیدا قیساجا ایضاح ائتمگه چالیشاجاغام:
1- بیرینجی بوکه، او مرحومدا «درین علم هوسی» وار ایدی و او، اؤیرتمگه عاشیق ایدی. ایللر بویو همین هوس ایله یاشامیش و علمین، بیلیگین یوکسک ذروه‌لرینه چاتمیش بؤیوک عالیم اولموشدور. بیر نئچه دیلی مکمل بیلیردی و بو دیللر طریقی ایله علم دونیاسی‌نین بیر چوخ خزینه‌لرینی گؤزو اؤنونه آچا بیلمیشدی. همین هوس نتیجه‌سینده، دیلچیکیک مسأله‌لری، ادبیات نظریه‌لری، شعر دونیاسی، فلسفه عالمی، تاریخچیلیک و روزنامه‌چیلیک ساحه‌لرینده، اؤز قلمینی و استعدادینی سینایان درین بیلیک صاحیبی بیر شخصیته چئوریلمیشدیر.
بیلیکلی اولماق و بیلیک هوسلیلیک، اونون شخصیتی‌نین مهم جهتی ایدی که بیزیم اونون قارشیسیندا احترام و سایغیمیزا سبب اولور. مین ایل بوندان قاباق «یوسف خاص حاجب» آدلی بؤیوک متفکر شاعریمیز قرآن مجید آیه‌لریندن الهام آلاراق علم و بیلیگین دگرلری حاققیندا و عالیم احترامی موضوعوندا یازدیغی «قوتادغو بیلیگ» کتابیندا بو هوسی یوکسک دگرلندیرمیشدیر. او، بیر یئرده دئییر:
بیلیکلی، بیلیک‌سیز هاچان دنگ اولور؟
کی قرآنین « هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ»[1] آیه سینه اشاره ائدیر.
بئله‌لیکله دئمه‌لییم که زهتابی‌ده اولان «بیلیک و علم هوسی» صفتی‌دیر که بیزده اونا احترام حسی اویادیر.
2- ایکینجی بو که، بو بؤیوک عالیم، هر عادی عالیم کیمی دگیل ایدی. اونونلا باشقا عالیملر آراسیندا بیر امتیاز وار ایدی. اودا، اونون «درد حس ائدن عالیم» اولماسی ایدی. «دردمند اولما» و «درد حسّ ائتمه» بیر الاهی نعمتدیر. بیزیم ملّتیمیزین معنوی و روحی تجلیاتی اولان ادبی اثرلریمیزده بو مسأله ایله علاقه‌دار بیر چوخ مثاللارا راست گلیریک. بیزیم بؤیوک اجدادیمیز هر زامان اؤزلرینی «دردمند» آدلاندیرمیشلار. معارف و معنویات یایما و انسان سعادتی اوغروندا چالیشما و الاهی تقرّب و یاخینلیغا یئتیشمه، اونلارین دغدغه‌لری و مشغولیت‌لری اولموشدور. دوشونجه تاریخیمیزین فخری «محمد فضولی» الله درگاهینا استغاثه ائدرک دئییر:
آز ائیلمه عنایتینی اهل درددن،
یعنی که چوخ بلالره قیل مبتلا منی.
اولدوقجا من، گؤتورمه بلادان ارادتیم،
من ایسترم بلانی چو ایستر بلا منی.
من قاندان و ملازمت اعتبار و جاه؟
قیل قابل سعادتِ فقر و فنا منی.
تمکینیمی بلای محبت‌ده قیلما سست،
تا دوست طعن ائدیب دئمیه بی‌وفا منی.
مرحوم پروفسور دکتر محمدتقی زهتابی، عالیملیک و بیلگینلیک صیفتیندن علاوه، درد حس ائتمه و درد چکمه و اؤزون بلالارا آتما و مصیبت‌لره سینه گرمه صیفتینه‌ده صاحیب اولموشدور.
بئله بیر داورانیش، البته که قرآن معارفیندن قایناقلانیر. اصلینده اسلام، انسانلاری «فردیّت» حوزه‌سیندن چیخاریر و اجتماعی مسأله‌لره دوشونمگه دعوت ائدیر و بویورور:
مَنْ اَصْبَحَ و لَمْ یَهْتَم بِاُمورِ المُسلمین فَلَیْسَ بِمُسلم.
(یعنی: هر کیمسه که صباح ائدرکن خلقین اجتماعی دردلرینی حسّ ائتمزسه، مسلمان دگیلدیر.)
بعضی «چوخ بختیار» انسانلار، درد حس ائتمه‌نی عاغیلدن ناشی بیلیرلر و بئله فیکر ائدیرلر که «عاغیل» اونلارین دوشمنی دیر و «عاغیل» اولماسایدی، اونلار درد چکمزدیرلر. اودورکه دئییرلر:
دشمن جان من است عقل من و هوش من،
کاش گشاده نبود، چشم من و گوش من!
بئله آداملار، او قده‌ر عارسیز و شعورسوز حالا گلیرلر که حتی عاغلین الیندن قورتولما و عاغیللیلیقدان قاچمانی آرزو ائدیرلر و عاغیلسیزلیق ایله، درد حس ائتمه‌دن قورتولما آرزولاییرلار.
بئله آداملارین شعارلارینا قولاق آساق:
ز هشیاران عالم هرکه را دیدم غمی دارد،
دلا دیوانه شو، دیوانگی هم عالمی دارد!
و یا:
عاقل مباش تا غم دیوانگان خوری،
دیوانه باش تا غم تو عاقلان خورند!
بئله ذلیل و آلچاق آداملار، بشریتین اؤز قاراسی‌دیرلار، اجتماعیّت انگل‌لری و هر زامان دیلنمه اللرینی اوزالدان یالتاقلار حساب اولورلار. حالبوکی انبیاء و اولیاء هر زامان مصیبت، درد و بلادان استقبال ائتمیشلر. اسلام پیغمبری، اجتماعی دردلری رفع ائتمه اوچون او قده‌ر اؤزونو درد و عذایا سالمیشدیر که حتی بیر نئچه یئرده قرآندا بو مسأله‌یه اشاره اولونور. او جمله‌دن:
فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِن لَّمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا. [2]
(یعنی: ای پیغمبر! سن اؤز امّتینه تاسف ائتمه‌دن، اؤزونو هلاک ائده‌جکسن.)
و یا:
طه مَا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى إِلَّا تَذْكِرَةً لِّمَن يَخْشَى.[3]
(یعنی: بیز قرآنی اونا گؤره نازل ائتمه‌دیک که اؤزونو بو قده‌ر درده عذابا سالاسان، بلکه آللاهدان قورخانلاری اویالتماق اوچون نازل ائتدیک.)
هابئله مولی الموحّدین حضرت علی علیه السلام، هئچ زامان یوخسوللاری و محروملاری و بوتون انسانلیغین دردینی یاددان چیخارتمادی. حضرت علی (ع) بیر یئرده بویورور:
اَاَقْنعُ من نفسی بَاَن یُقالَ امیرالمؤمنین و لا اُشارکهُم فی مکارهِ الدّهر اَوْ اکونَ اُسوَةً لَهُم فی جُشوبةِ العَیش.[4]
(یعنی: آیا من اؤز سردارلیغیما قناعت ائدیم و یاشاییشین آغیرلیغی،دردلری و چتینلیک‌لری قارشیسیندا اونلار ایله همدرد اولماییم؟)
من مرحوم زهتابینی بو باخیمدان، مولای متقیان حضرت علی علیه السلامین تابعی و اونون یولون گئدن بیر عالیم، بیر معلم و بیر معنوی وارلیق حساب ائدیرم. بو عالیم، حیاتی بویونجا، «درد» حسّ ائتمیش، «درد» چکمیش و اؤز اینانجی و عشقی اوغروندا، خاص بیر معنوی جاذبه‌یه ال تاپمیشدیر. اونون درد حسّ ائتمگی، معنوی آییقلیغیندان ناشی ایدی و بونا گؤره‌ده روحی و معنوی جذبه‌دن لذّت آپاریردی. مولوی دئمیشکن:
هرکه او بیدارتر، پر دردتر،
هر که او آگاه‌تر، رخ زردتر.
3- اوچونجو بو که، بو عالیم و شاعیر، «مقاومت ادبیاتیمیزین بیر تمثیلچی‌سی کیمی» ظهور ائتمیشدیر. اونون بوتون حیاتی، مقاومت تمثیلی‌دیر، دایانیش و دیره‌نیش سیمگه‌سیدیر.
«مقاومت» سؤزو قرآنی بیر لغتدیر و عربجه «قیام» سؤزونون مفاعله مصدری و مؤنث اسمیدیر. مقاومت سؤزو، ادبی اصطلاحدا، بیر مدنیّتین خارجی تاثیرلره و دگیشمه‌لره و امحاء ائتمه‌لره قارشی آلدیغی حرکته دئییلیر. سؤزون انگلیزجه و فرانسیزجا قارشیلیغی Resistance دیر. اجتماعی ادبیاتدا، بیر گوجون تاثیرینه قارشی قویان گوج دئمکدیر. تورکجه‌‌میزده قارشیلیغی، دیره‌نیش، دیره‌نمه، دیرنج و دیرنگه اولا بیلر.
«مقاومت ادبیاتی» دؤنمی هر ملت آراسیندا اولموشدور. نئجه که ایندی اشغالا اوغرایان فلسطین تورپاغیندا مقاومت ادبیاتی واردیر، بیزیم و منحوس شاه رژیمی زامانیندا «مقاومت ادبیاتیمیز» اولموشدور. بو جرگه‌یه قوشولانلار، زمانه‌نین آغیر شرایطینه دؤزمه‌میش، و بو دؤزمه‌مگه اصرار ائتمیش و جانانه دیرنمیشلر. بو شاعیرلردن بیریسی «میر حبیب ساهر تبریزی» و باشقاسی «محمدتقی زهتابی شبسترینی» مثال وورماق اولار.
بیزیم اوزاق کئچمیشده «عمادالدین نسیمی» میزده بئله اولموشدور. فارس ادبیاتیندادا اونونجو عصرده یاشایان «شجاع کاشی» آدلی بیر شاعر واردیر. اودا درد حس ائدن و دیره‌نن بیر شاعر کیمی قئیده آلینیرکه متأسفانه فراماسونرلر الیله یازیلان فارس ادبیاتی تاریخی کتابلاریندا اونون آدینا راست گلمیریک و اثرلری حال حاضیردا الیازمالار شکلینده کتابخانالار زاویه‌لرینده‌دیر. او، بیر یئرده اؤز زامانینداکی ظالیملره خطاب ائدرک دئییر:
ای از دل تو شعله‌ی دوزخ در اضطراب،
وی از تن تو آتش نمرود در کباب.
چرخ از هجوم تو مایل به بازگشت،
دور از برای دفع تو در فکر انقلاب.
روحت ملامت تو کند از عذاب خلق،
خلق از تو در ملامت و روح از تو در عذاب.
از صالحان دعاست برای تو ناروا،
نفرین فاسقان ز جفای تو مستجاب!
(دیوانی‌نین الیازماسیندان)
«مقاومت ادبیاتی» انکار قارشیسیندا یارانار و بئله بیر ادبیاتین تمثیلچی‌لری هئچ زامان نفسدن دوشمزلر. اونلارین سسلر و نفسلری ملتلری‌نین دیره‌نیش تاریخی بویونجا بوتون فضانی عطیرله‌در. مقاومت ادبیاتی‌نین عطری و چیچگی هر زامان گنجدیر، تر و تازه‌دیر.
زهتابی بئله بیر ادبیات قافله‌سینه قوشولان شاعر، یازیچی، عالیم و دوشونجه صاحبی اولموشدور. اونون قارشیسیندا ساتقین یالاتاقلار، بوز کیمی اربیب محو اولورلار، اونلاری الینده آلت و قولچاق ائدن شوونیست دین‌سیزلر ایسه قورخویا دوشور، سوسغونلوق و سونرا تملق و یالتاقلیغا ال آتیرلار. «مقاومت ادبیاتی» قافیله‌سینه قوشولماق هر شاعیر و یازیچیا نصیب اولمور. زهتابی، ساهیر کیمی بو قافیله‌یه قوشولا بیلن، بیلمک خوشبختلیگی الده ائتمیشدیر.
4- مرحوم پروفسور محمدتقی زهتابی‌نین دؤردونجو ان مهم صفتی اونون علمی حرکتلرده «صداقت و دوغرو - دوزگونلوگو» ایدی. او اؤز علمی آراشدیرمالاریندا، چوخ دقتله علمی ثبوتا ال تاپان بیر عالیم کیمی، هئچ زامان گئرچگی یئرسیز شیشیتمگه یول وئرمیردی. دوشمنلریمیزین بؤیوک مادی و تبلیغی دایاناجاغا دایانان نظریه‌لرینی ردّ ائتمکده بئله، چوخ وسواس ایله علمی ثبوتلار ییغمادان دانیشمیردی و اونون خمیره‌سینده اولان «صداقت» سبب اولموشدور که هئچ بیر سیاستچی و سیاسی اویون اوینایانلار ایله ده دوز دئمه‌سین و حیاتی بویو سیاستچیلر طرفیندن سیخینتی و تضییقلره معروض قالسین.
اونون شخصیتینده اولان بو صفتلری‌نین حیات ماجرالاری یازیلاماقلا و اثرلری اینجه‌لنمکله داهادا دریندن آراشدیریلیب. آچیقلانماسینا اومید ائدیریک. سؤز یوخ که مرحومون بئجرتدیگی باجاریقلی گنجلر بو مهم مساله ایله مشغول اولاجاقلار.
منجه اونون «علم اؤیرنمگه عشق، درد حسّ ائتمه، دیره‌نیش و مقاومت، صداقت و دوزگونلوک» صفتلریندن داها اوستون بیر صفتی، اونون «تواضع‌کارلیغی و صمیمی‌لیگی» ایدی. همین صمیمی‌لیگین اوستونلوگو سبب اولدو که او، هئچ زامان سیاسته و سیاست‌بازلارین اویونلارینا قوشولماسین، اوشاقلیغیندا و گنجلیگینده دوز- چؤرک کسدیگی آتا - بابا یوردو شبستری اونودماسین، اورادا محقّر ائوینده اوتوروب، آذربایجاندا غرض‌سیز «ایران تاریخی» یازما اساس و تملینی قویماقدا فعال اشتراک ائتسین. حیاتی‌نین بوتون گرگین ماجرالارینی آرخادا قویان عالیم، همین علوی و یوکسک صفتلره صاحب اولدوغونا گؤره، دوغما ائلی طرفیندن یوکسک قیمتلندیریلیر.
سایدیغیم صفتلر، الاهی صفتلر و الاهی نعمتلردیر. الاهی و علوی روحا مالیک اولان انسانلارا نصیب اولار. بئله انسانلارین یولون دوام ائتمک ایسته‌ین گنجلریمیز و جوانلاریمیز، بئله صفتلره متّصف اولماغا چالیشمالیدیرلار. بو صفتلر صاحبی‌نین یئری بوشدور. بوش اولماسین دئیه‌لیم. آمین.
دکتر ح. م. صدیق
تهران - 23 دی آیی 1377
دیدگاه‌ها
آلله تعالی مرحوم زهتابی کیمی بؤیوک اینسانلارا رحمت ائتسین وبیزلره ده او گوجو وئرسین کی اونون یولوندا حرکت ائده ک و دکتر محمدزاده صدیق جنابلارینا کی دوغوردان دا آذربایجانین هئچ شوبهه سیز بیر جواهیرلی باش تاجی دیر ساغلیق و اوزون عومور وئرسین.
خوراک‌خوان (آراس‌اس) دیدگاه‌های این محتوا