نام اثر: بیر بؤلۆک دورنا
(حسین دوزگون شعرلرینی تنقید)
صدیار وظیفه (ائل اۏغلو)
اؤن سؤز
اؤتن یۆز ایل‌لیكلرده اۏلدوغو كیمی، یاشادېغېمېز یۆز ایل‌لیكده‌ده، مكتوب ادبیاتېمېزېن آپارېجې قولو یئنه ده شعریمیزاۏلموشدور. ائله‌جه ده، چاغداش مقاومت ادبیاتېمېز اؤزۆنۆ یالنېز شعیر فۏرمالارېندا گؤستره بیلدی. شعریمیز بو آپارېجېلېغې اوزاق یۆز ایل‌لیكلردن باشلامېش كئچیردیڲی اوغورلو مرحله‌لری‌‌نین‌نتیجه سینده أله گئچیریبدیر.
ائله اۏنا گؤره دیركی، شعریمیز همیشه میللی شعوروموزون‌داها دا گوجلو اۏلان، داهادا تأثیرلر بوراخابیله‌ن میكرافونونا چئوریلمیشدیر. میللی ذؤقۆمۆزۆ اوخشایان، ائله‌جه‌ده میللی‌دۆشۆنجه میزی اؤزۆنده عكس ائتدیرین گۆجلۆ صنعت نمونه‌سی اۏلموشدور.
اؤتن یۆز ایل‌لیڲه قده‌ر، توپلومسال قایغېلارېمېزدان دانېشماق ایسته‌ینده، بیرینجی دفعه شعر صنعتینه اۆز گتیرمیش و اۏنون انكشافېنا چالېشېمېشېق. شعرین عكسینه اۏلاراق، رومان ادبیاتېمېز هئچ واخت اؤنملی اۏلمامېشدېر. معین سبب‌لره گؤره، یارادېجېلېق دۆنیامېزې باشقا صنعت نؤوعلری ایله خالقا چاتدېرماق ایستمه‌میشیك. یقین كی، بو خالقېن دا ایستمه‌دیڲیندن آسیلې اولابیلر. داها آرتېق شعیره مئیل اۏلدوغوموزا گؤره، بیزه شاعیر خالق دا دئمیشلر. آنجاق شاعیر روحلو خالقمېز، داها دۆزگۆن فیكیر سؤیله‌‌ییبدیر. خالق داهادا پوئتیك دویغولارا مالك اۏلوب، بیزی اؤز رۏمانتیكاسېندا یاشادا بیله‌ن وطنداشلارېمېزا اصیل شاعیردیر دئمیشدیر. اۏدوركی، سؤز صرافلارېمېزېن شعر و شاعیرلیك حاققېندا أل‌ده ائدیله‌ن دۆشۆنجه‌لری، زامان ـ زامان فرقله‌نیر. بئله بیر حقیقته‌ده اینانا بیلیریك كی، تئاتر، رساملېق و رومان ادبیاتی كیمی صنعت اؤرنكلری بیزیم خالقین‌دا میللی شعورونو عكس ائتدیرمڲه ایمكان تاپسایدې، شعریمیزین آرخیوینده، تاپدېغېمېز شاعیرلریمیزین سایې بو قدرده چۏخ اولمویاجاقدې. كلاسیك‌لریمیزده اۏلدوغو كیمی، چاغداش دؤورمۆزده ده بیرچۏخ علم آداملارېمېزېن شاعیر اۏلدوقلارېنې گؤرۆرۆگ. اۏنلار، یوخاری سوییه‌ده عالیم اۏلدوقلارېنا باخمایاراق صنعته گلدیكده شعر ایله ماراقلانېبدېرلار.
بو بیزیم خالقېن سیرلی استعدادېندادېر. شعر اؤرنكلرینی اۏخودوغوموز چاغداش عالیملریمیزدن، پروفسور محمدتقی‌زهتابی، دوكتورحمیدنطقی، پروفسورحمید محمدزاده، پروفسوربیگدلی و پروفسور دوكتور حسین محمدزاده‌صدیق «دۆزگۆن» جنابلارېنې آد آپارا بیله‌ریك.
آدلارېنې چكدیڲیمیز عالیملریمیز، دیلیمزین چاغداش ادبی شیوهسینی جنوب‌دا داهادا پروفسیونال یازارلارېنداندېرلار. صنعته گلدیكده، اؤز دۆنیا گؤرۆشلرینی، احساس و قایغېلارېنې، پیئس، حئكایه و رومان ادبیاتیله دڲیل، یالنېز شعر ایله اۏخوجو گروپلارېنا چاتدېرمېشلاردېر.
ایستردیم الینیزده اۏلان مجموعه‌نین شاعیری دوكتور حسین محمدزاده صدیق «دۆزگۆن»حضرتلری‌نین شعرلریندن بیر قیسمینی احتوا ائده‌ن «بیر بؤلۆك دورنا» كېتابېنا داخیل ائتدیڲیم شعرلر حاقیندا، حؤرمتلی اوخوجولارلا فیكیر مبادله‌میزه شاعیرین شعرلری‌له دوام ائده‌ك.
بیر بؤلۆك دورنا، احساس دۆنیالارېمېزېن درین قاتلارېندان گله‌ن بو حیس بیزی ایلك دفع كؤوره‌لدیر، اۆره‌ڲیمیزی دؤیۆندۆرۆر. چیرپېنتېسې ائشیدیلمه‌یه‌ن اۆره‌ك دؤیۆنتۆلریمیزه قارېشېب، اۆره‌ڲیمیزی اوزاق افقلره دوغرو آپاران دورناقاتاتلارې بیزی، شاعیرانه‌لشدیریر. بو اینجه دویغو بیزیم اۆچۆن همیشه مقدس، همیشه دوغما اۏلموشدور بو دۏغما حیس، بلكه ده‌میللی ذوقوموزو مین ایللیك لردن بری اۏخشایان گیزلی بیردویغوو رومانتیكادیر.
شاعیرین اؤز شعرلریندن گؤتۆرۆلن بو آد، كلاسیك دویغولارېمېزې آشېلایان بیر سؤز، بیر ایفاده‌دیر. شیفاهی خالق ادبیاتېمېزېن آپارېجې قولو اۏلان عاشېق ادبیاتېمېزدا تئزـ تئز راست گلدیڲیمیز دورنا سؤزۆ، پوئتیك ذوقوموزون اسطوره‌لر سوییه سینه چاتدېرا بیلدیڲی تئرمئن‌لردندیر.
اوزاق عصرلردن بری، شعرلریمیزیده و شیفاهی خالق ادبیاتېمېزدا اۏلدوغو كیمی ائپیك و محبت ناغېللارېمېزدا آزادلېق جارچېسې، باهار مژده چیسی و حقیقت آختاران اینسانلارېن سمبولو اۏلان دورنا، مین ایللربویو كؤچری چیلیك‌له حیات سوروب، یورتدان ـ یوردا، ائلدن ـ ائله داشېنماقدا اۏلان اجدادېمېزېن پوئتیك ذهنینده یارانان تایسېز سمبوللار اۏلموشدور.
عصرلر بویو داغدان ـ داغا، بؤلگه‌دن بؤلگه‌یه كؤچمكده اۏلان بابالارېمېزېن اوزاق ـ یاخېن ائللرده قاتاردان قېرېلېب قالان ائللی‌لرینه باش ووروب گله‌ن دورنالار كؤیره‌ك احوال روحیه‌لی‌اجدادلارېمېزېن ذوقونو اوخشایان اوچار بیرقوش اۏلوبدور. اوچوشودا شاعیرانه اۏلان دورنالار وطن گؤیلریندن اؤتنده هله‌ده‌كی وار دایانېب اۏنلارا باخمایان اۏلماز. دورنا قاتارلارې ایندی‌نین ایندیسینده‌ده اؤتدۆڲۆ بؤلگه‌لرده یاشایان وطنداشلارېمېزې كؤیره‌لدیر و رومانتیك‌لشدیریر.
دوم ـ دورو سولارېنې ایچدیڲیمیز بولاقلارېمېزا ائله‌بیل دورنا گؤزۆده دئمیشیك بو، صاف‌لېغېن، دویغو اینجه‌لیڲینی گؤزه‌للیڲین أن شاعیرانه ثمثیلچیسی اۏلماق دئمكدیر.
حسین دۆزگۆن؛
باغداددانمی، یۏخسا تبریزدن قالخېب
بولوتلا یارېشېر بیر بؤلۆك دورنا
زۆلال هاواسېندا گؤزه‌ل باكـی‌نین
دالېر اۏنلارامې فضولی بابا
كۏر اۏغلونون ده‌لی‌لریندن اۏلان ایواز بالی، سئوگیسی تئللی‌خانېما باغداد سفریندن گتیردیگی دورنا تئللری، ائله‌جه‌ده «خان‌كرم»ین دایاغېندا اۏلوب قارا كئشیش‌ین حاقسېز اولدوغونو، كرم‌ین‌حق عاشیقی، حقیقت وورغونو اولدوغونو گؤستردیكده حقیقی‌سئودانېن اؤلمزلیڲینین اثباتېندا جېغالارېنې چمن‌لیك‌لره تؤكن بیر بؤلوك دورنالارېن مثبت رول‌لارې نین ایللر بۏیو میللی ذوقوموزو اوخشایان مضمون اۏلاجاقدېر:
باخ؛
«باغداددانمی یۏخسا تبریزدن قالخېب
بولوتلا یارشیر بیر بؤلۆك دورنا»
اوخودوغوموز بو بیر مثبت شعر، بیزیم تاریخی ذهنیمیزین درینلیڲیندن گله‌ن چاغداش شعر اؤرنڲی‌دیر. بیز بوكیمی مصراعلاردا تاپدېغېمېز اینجه‌لیك لرله معاصر شعریمیزین اؤز كؤكۆنۆن اۆستۆنده دوردوغونو گؤرۆرۆ باشا دۆشۆرۆك. یۏخاریدا اوخودوغوموز مصراعلارېن باغلایېجې مصرعلری؛
«زۆلال هاواسیندا گؤزه‌ل باكی‌نین
دالېر اۏنلارامې فضولی بابا»
آذربایجانېن كلاسیك ادبیاتېندا تایسېز دؤنۆشلر یارادېب، شعر دۆنیامېزې ابدیلیك چیچكلندیرن فضولی بابا (حكیم ملا محمد فضولی) عؤمۆر بویو آذربایجانېمېزدان اوزاقلاردا یاشاسادا دیلمیزین ادبی شیوهسینی اؤز عصرینده نورمالاشدېرا بیله‌ن اؤلمز شاعیریمیزدیر.
بو مثبت شعرده دۆنیالارېمېزې تاپا بیلریك. كؤیره‌ك دویغولارېمېزېن ترجمانی اۏلان بوشعر اؤرنگینده چاغداش آذربایجان شعرینده شعریت عنصرلری‌نین یېغجامېنې‌‌دا آسانلېقلا تاپېرېق:
«من سنده تاپمېشام بابك عنادېن
باهار گۆنلری‌نین قۏخوسون دادېن
چېخماز خاطریمدن هئچ زامان آدېن
مقدس آرزولو تبریزیم منیم»
(تبریزـ 1347)
حسین دۆزگۆنۆن گنج‌لیك ایللری شعری اۏلان بو بیربند شعرده، اۏنون ایللك یارادېجېلېق ایللریندن بری ادبی دیل‌ین نورماسینی، چاغداش اوخوجو ایسته‌یینی ائله‌جه‌ده شعر اۆچون گره‌كلی اۏلان ایازلارې، ایشاره‌لری و باشقا اؤنملی شعر عنصرلرین اولدوقجا نظرده آلدېغېنې گؤرۆرۆك. بو اؤز یاشادېغې ایللرین سوییه‌سنی باشا دۆشمك و گله‌جك ادبی نسل اۆچۆن قایغی‌دیر، اؤتن اون ایل‌لیكلرده شعریمیزین داهادا خالق طرفیندن قارشیلانان اؤرنكلری دیر:
«قارا بولوت یان گئده‌جك،
قهرمانلار قان ائده‌جك.
گون داغدان قالخېب گله‌جك،
اریده‌جك قاری بۆلبۆل.
عاشېق ترپه‌ده‌جك سازې،
قالدېراجاق خوش آوازې.
گؤره‌‌جكسن یایی ـ یازې،
اؤیه‌‌جكسن یاری بۆلبۆل.»
تام ظریف دویغولارلا یازېلان بوگرایلی شعرده گله‌ن «قارابولوت»، «قهرمان»، «بۆلبۆل»، «عاشیق» كیمی پؤئتیك تئرمنلربیزی شعرین اینجه‌لیك‌لرینه مجذوب ائدیر. بو اوخوجونو خالق‌فولكلوروندان و اۏنون تاریخی ذهنینده اۏلان شاعیرانه‌لیلكلرله بیر داهاداقیدالاندېرماقدېر. اوخودوغوموز شعرده تاریخ بویوقارانلېقلار، ظۆلۆملر و عدالت‌سیزلیك‌لر قارشېسېندا مقاومت ائله‌یه‌ن خالق کۆتله‌میزین اؤزۆنو تجسم ائده بیلیریك. بو عدالت سئوه‌ر خالقېمېزېن ایسته‌ڲی كیمی شاعیریمیزین‌ده مصراعلارېنا چئوریلیب، میللی شعریمیزین چرچیوه‌لرینی یارالدان شعرلردن‌اۏلموشدور. ایندیه‌‌ده‌ك اون ایكی جیلد شعر تۏپلوسوندن اوخوجوسو اولدوغوموز، جناب دوقتور حسین محمدزاده صدیق «دۆزگۆن» حضرتلری‌نین شعرلری همیشه خالقېمېزېن سئودیڲی مضمون‌لاردا اۏلموشدور. اۏ هئچ واخت «صنعت ـ صنعت اۆچۆندۆر» دئیله‌ن بوش بو غارلېقلارا اویمامېش و شعرینی خالق‌ین ساده دانېشدېغې دیل ایله یازمېشدېر. اۏ ساده‌لیڲی دولغونلوقلا بیرلیكده شعریمیزه ارمغان ائده‌ن شاعیرلردن اولدو.
من اوستادېمېزېن شعر مجموعه‌لری آراسېندان سئچدیڲیم بیر نئچه شعری «بیر بؤلۆك دورنا» آدیله نشر ائدیرم. اوخوجولار اۆچۆن بعضی لازم اۏلان ایضاحاتی‌دا پاورقی‌لرده تقدیم ائله‌میشم. قوجامان عالیم شاعیریمیزه اوزون عمؤر و اۏغولاردیله ییریك.