استاد در ساعت 6 عصر روز شنبه 28 خرداد 91 به دعوت انجمن ادبی صابر، به مناسبت یکصد و پنجاهمین سال تولد وی در سالن اجتماعات فرهنگسرای اندیشه سخنرانی کردند. موضوع سخنرانی ایشان «سبک و شیوه‌ی صابر» بود. متن آن را در زیر می‌خوانید:
صابرین سبک و اسلوبو
1. ایکی دوره
صابرین ادبی یارادیجیلیغی ایکی دوران بؤلمک اولار:
بیرینجی دوران ایگیرمی ایله یاخین سورموشدور. یعنی اونون شعر دئمه‌گی و شاعرلیگی‌نین باشلانغیجینی اون اوچ یاشیندان حساب ائتسک، ایگیرمی ایله یاخین، یعنی اوتوز اوچ یاشینا قده‌ر (1284 ش. / 1905 م.) یالنیز شاماخی شهرینده تانینان بیر یاخشی نوحه، مرثیه، طنز، غزل و قصیده یازان یئرلی شاعر کیمی ایدی.
اونون چاپ اولان ایلک شعری 1905 ـنجی ایل شرق روس روزنامه‌سی‌نین نشری مناسبتی ایله یازدیغی تبریک شعری‌دیر. همین روزنامه بو شعرین باشیندا بئله یازمیشدیر:
«شاماخیلی علی عظیم‌اف برادریمیزین اداره‌میزه خیرخواهانه مکتوبوندن لفّینده‌کی صابر تخلص‌لو بیر شاعرین کلامیدیر.»
ایلک چاپ اولان شعر بئله باشلاییردی:
شکر لله کی آفتاب سخن،
شرقی معنادان اولدو چهره‌نما.[1]
بو شعر ایله صابر یارادیجیلیغی‌نین ایکینجی دورانی باشلاییر. خصوصیله بیر ایل سونراملانصرالدین نشریه‌سی و اونون آردینجا چیخان نشریه‌لرده دواملی و دالبادال چاپ اولان صابرین شعرلری بو دورانین محصولودور.
صابر یارادیجیلیغی‌نین ایکینجی دورانی بئش ایل چکدی و بو بئش ایلده، او، عباس صحت دیلیجه دئسک: شعرده عظیم بیر انقلاب وجودا گتیردی.
صابرین بو بئش- آلتی ایللیک دورانین یازدیغی شعرلری، اوندان قاباق بوتون قرنلر یازان شاعرلری‌نین هئچ بیریسی‌نین شعرلرینه بنزه‌میردی. اونون شعرلری، تمامیله، هم شکل و قالب و هم مضمون و ومحتوا باخیمیندان یئنی ایدی و بئله‌لیکله یئنی صابر مکتبی یارانماغا باشلامیشدیر.
2. صابر شعری‌نین خصوصیت‌لری
صابر شعر مکتبی‌نین ایلک اؤزه‌للیگی و خصوصیتی، اسکی شعر فورمالاریندا دگیشیکلیک‌لر یاراتماقلا برابر، فورمالارا عائد اولان سنّتی مضمونلاری دگیشدیردی. صابر شعر مکتبی‌نین سبک و اسلوبوندان دانیشارکن بعضی اؤزه‌للیک‌لرینی بئله سایا بیله‌رم:
1- 2. شعر مصراعلارینی آرتیقلی (= مستزاد) حالینا گتیرمک و بونونلا برابر، قافیه‌لری دگیشیک حالا سالماق و دالی قاباق ائتمک. بو اؤزه‌للیک صابردن قاباقکی شاعرلرده گؤرونمه‌ین و سابقه‌سی اولمایان بیر حال ایدی.
2- 2. بوتون شعر فورمالاریندا طولی وحدت یاراتماق. بئلهکی بیر قطعه شعرین بوتون بیتلرینده معنا باغلیلیغی ساخلانیلیر. حال بوکی قاباقکی شاعرلر هر بیتده خاص مضمون و معنا حفظ ائدیردیلر و شعرده عرضی وحدت وار ایدی.
3- 2. هر جوره ابتذالدان اوزاق گزمه. بئلهکی شاعر اؤزونو مجبور و موظف ائدیردی درین اجتماعی- سیاسی مضمونلاری شعره داخل ائله‌سین. اونا گؤره هر مصراع و هر بیت اوخوجونو فکره و دوشونجه‌یه وادار ائدیردی.
4- 2. تکرار اولونمازلیق. بئلهکی صابر شعر مکتبینده مضمونلار یئنی‌دیر، تکرار اولونمازدیر و قاباقجادان اوخوجو مضمونون نه اولدوغون حدس وورا بیلمیر. حال بوکی صابردن قاباقکی شاعرلرین شعرلری‌نین مضمونلاری یار و دلداردا خلاصه اولوردو و اوخوجونون قولاغی دولو ایدی.
5- 2. صابر بوتون شعر فورمالاری، خصوصاً غزل فورماسینی بی‌مزه مغازله‌لردن نجات وئردی، قورودو و ساخلادی. اونون خلفی صائب تبریزیده بئله ایش گؤرموش ایدی.صائب ایله صابرین بو ایشده فرقلری اوندان عبارت ایدی‌کی صائب شعری تعلیمی و اخلاقی مضمونلار ایله دولدوردو، صابر ایسه طنزی و سیاسی- اجتماعی معنالار گتیردی.
6- 2. صابر شعری یوکسک درجه‌لره چاتدیردی، بئلهکی دوشونجه، تفکر و عقل چیلیگی شعره داخل ائتدی و شاعری دنیایا سطحی باخماقدان قورتاردی و شعر، فلسفی گؤروشلر و اجتماعی دوشونجه‌لره یول آچدی.
7- 2. صابر شعر وسیله‌سی ایله اسلام دینی‌نین حقیقی و ایچ اوزونو گؤسترمگه چالیشدی و دینیمیزه داخل اولان خرافات و موهوماتی افشاء ائدرک اوخوجونو اسلامین عظمتینه ساری آپاردی و حقیقی دینی اینانجلاری محکم‌لندیرمگه چالیشدی.
8- 2. صابر سبب اولدوکی منحرف و ساپیق عشقدن سؤز ائدن ابتذالچی شاعرلر، یاواش- یاواش قیراغا چکیلدیلر و فیلوسوفلار، متفکرلر، واعظ‌لر، ناصح‌لر و دوشونجه صاحبلری شعر دئمگه باشلاسینلار.
9- 2. صابر شعر مکتبی‌نین ان مهم و گؤزه چارپان اؤزه‌للیگی سیاسی و اجتماعی مسأله‌لره اعتنا ائتمکده‌دیر. شعر شاهلارین قصرلریندن و درویشلرین مورگوله‌دیکلری خانقاهلاردان چیخیب قارا جماعتین ایچینه گلدی.
10- 2. صابر دیلیمیزده اولان مثللر، کنایه‌لر و آتالار سؤزلریندن بوللوجا استفاده ائتمگه چالیشدی و فولکلوروموزدن نوعلارینی شعره چاغیردی. عارف شاعرلرین ایشی یالنیز عرفانی شعرلر یازماق، نوحه یازانلارین ایشی فقط مرثیه قوتماق و ... ایدی. قصیده‌یه میل گؤسترنلر قصیده، غزلچیلر غزل و رباعی قوشانلار ایسه یالنیز رباعی قوشوردولار. ولاکن صابر، هم مضمون و هم فورماجا هر جوره فکره و هر جوره قالیبا یول وئرن بیر شاعر حساب اولونور.
11- 2. صابرین شعرلری‌نین بیر باشقا مزیتی بودورکی اونلار چوخ ساده و آنلاشیلان دیلده یازیلمیشدیر. بیر صابرشناس ـین دئدیگینه گؤره، اونلاری بئش یاشیندا اوشاق بئله اوخوسایدی، آنلاشیلماز بیر سؤز تاپماز ایدی.[2]
12- 2. ان مهم اؤزه‌للیک بوکی، هر کس صابرین شعرلرینی اوخوماغا و ازبرلمگه باشلادی. هئچ کیمسه اؤزونو اوندان احتیاج‌سیز گؤرمه‌دی. هرکس صابره احتیاج حس ائتدی و صابرین شعر باره‌سینده دئدیگی آشاغیداکی سؤز تحقق تاپدی:
خلقین اوخومادیغی و از برلمه‌دیگی شعر، شعر دگیلدیر.
13- 2. صابرین خلاقیتینده، موضوع گئنیشلیگی واردیر. بئلهکی او، عائله حیاتی‌نین ان عادی مسأله‌لریندن توتموش، دنیانین مهم سیاسی حادثه‌لرینه قده‌ر دوشور و شعرلرینده هر بیر مسأله‌یه یول وئره بیلیر. بیز بیلیریک‌کی مداح شاعرلرین ایشی یالنیز مداحلیق، عاشق‌پیشه شاعرلرین ایشی فقط عاشقلیک.
14- 2. صابر اؤز زمانیندا بیرینجی دفعه اولاراق شعر قالیبلارین آلت- اوست ائله‌مگه و سیندیرماغا باشلادی. بو ایشی ائله مهارت و جسارت ایله یئرینه قویدوکی اؤز زمانیندا یاشایان کهنه شاعرلرین هئچ بیریسی اونا قارشی چیخا بیلمه‌دی. هامی اونو بگندی و سئودی.
صابر عمومیتله شعرلرینی عروض بحر و وزنلرینده یازمیشدیر. لاکن موضوعلاری‌نین یئنی‌لیگی و تکرار اولونمازلیغی سبب اولموشدو کی بیر سنت اولاراق ردیف و قافیه‌لری ایسته‌دیگی کیمی دگیشسین و کهنه قایدا- قانونلاری یئنی‌لتسین. گرچه مخمس، مسدس، رباعی و بو کیمی قالیبلاردا شعر یازمیشدیر، آنجاق اونلاری خلقین باشا دوشمه‌دیگی سؤزلر ایله یوخ، بلکه تام عادی دانیشیق دیلینده اولان کلمه‌لر و جمله‌لر ایله بزه‌میشدیر. اونلاری خلقین مالی ائتمیشدیر.
15- 2. صابرین بیر هنری ده شعر قهرمانینی دیندیرمه، و اونلارین دیلیجه دانیشما و شعر یازمادیر. اونون شعرینده خان، بیگ، قوجا، جوان، شاه، وزیر، عوام، قارا جماعت، قادین و هر کس اؤزدیلی و شیوه‌سی ایله دانیشیرلار و هر کس اؤز سؤزلری ایله اؤزونو افشاء ائدیر. ساتیرام، فهله، اوخوتمورام ال چکین!، اکینچی، آخ نئجه کئف چکمه‌لی ایام ایدی و باشقا شعرلری بو اسلوب ایله یازیلمیشدیر.
3. اجنبی کلمه‌لر
صابر شعرلرینده نظره گل بعضی عیبلرده واردیر. اودا، یئرسیز و غیر ضروری اولاراق اجنبی روس کلمه‌لری ایشلتمه‌سی‌دیر. بو کلمه‌لرین بعضی‌لرین ایشلتمه‌گه مجبور اولسادا، بیر چوخلارینی شعریمیزه داخل ائتمیه بیلردی. هر حالدا او، سونیا (= آدام آدی)، پاساژ، بالون، سالون، بولوار، پارلمان کیمی سؤزلری ایشلتمکده معذور ایدی.