«دیوان اشعار یونس امره» به تصحیح دکتر ح. م. صدیق توسط نشر تکدرخت به دو شکل شومیز و گالینگور منتشر شد. در زیر بخشی از مقدمه‌ی ترکی دکتر صدیق را بر این اثر می‌آوریم:
یونس امره و تۆرکجه‌میز
یونس امره‌نین عظمتی اۏندادیر که آرالارېندا یاشادېغې ائللره توجّه ائتمیش و اۏنلارېن خدمتینده اۏلماقلا گۆوه‌نمیشدیر.
اۏ، بیر چوخ «مناقب» یازان عارفلر ایله فرقلی اۏلاراق، اؤز فکرلرینی یاېماق اۆچۆن تۆرکجه‌میزی بیر صلاحیتلی و غنی دیل کیمی سئچمیشدیر و بو باخېمدان تۆرک ادبیات تارېخېنه بؤیوک خدمت ائتمیشدیر و غربی آذربایجان و آنادۏلودا تورکجه ادبیّاتین گۆجلمه‌سینه‌ده یارېم ائتمیشدیر.
یونس امره تۆرکجه‌میزی تایی تاپېلماېان بیر گۆج و قدرت ایله ایشلمتشدیر. اۏ، اۏغوز تۆرکجه‌سی‌نین ان گؤزل و ان خالص شکلینی آلمېشدیر.
یونس امره‌نین تۆرکجه‌سی تمامیله «اوغوز تۆرکجه‌سی»نین آذری شیوه‌سیدیر که اؤزۆنۆن ان گؤزل و یۆکسک سویّه‌سینه چاتابېلمېشدېر. اثرده گئدن سینیخماق، قیزدیرماق و ... کیمی کلمه‌لر یالنېز آذرې شیوه‌سینده ایشلنن معنالاردا ایشلنمیشدیر. تۆرکیه عالملری آذریجه شیوه‌میزی یاخشې بیلمه‌مه‌دیکلری اۆچۆن، مثلا «اوچماغا دۆرترلر»ی «اوچماغا دارتارلار (؟)» اوخوموشلار. اثرده بعضی عرفانی مفهوملار داشبیان عربجه و فارسجا سؤزلرده واردیر. بونلاردان: توکل، مسرور، مکرمت، شرح، غریو، ناچار، و پایان کیمی کلمه‌لری ساېماق اولار.
یونس امره‌نین یئرلی شعورونون بیر علامتی‌ده بو دورکه یابانجی سؤزلری اؤز دیلیمیزین قایدا- قانونلارېنا اویغون تلفظ ائدیر. مثال اۆچۆن «آشکارا» یئرینه: «اشکره»، «مژده» یئرینه «موشتولوق» و «موشتوچو» سؤزلرینی ایشله‌دیر. بو حرکت، تۆرکجه‌میزده چۏخ اسکی‌دن باشلامېشدیر و سۏنرالار سلطان ولد، شیاد حمزه، احمد فقیه و عاشېق پاشانېن‌دا اثرلرینده گؤرۆنمۆشدۆر.
یونس و شاعرلیک
یونس امره، مولانا رومی کیمی، شاعرلیڲی هدف و مقصد یۏخ، بلکه وسیله سئچمیشدیر و بۆتۆن بیر ساده‌لیک ایچینده شعر یازماغا باشلامېشدېر. اۏدور که ایندی بیز یونس امره‌نین اثرلرینی «تعلیمی» ادبیات قۏلونا داخل اۏلماسې ایله برابر، «رئالیست» و هابئله عرفانی بیر اثرلر کیمی دڲرلندیریریک:
1. تعلیمی، اۏنا گؤره که یونس امره، شعر وسیله‌سی ایله اۏخویانلارا درس وئرمگه و سؤزلر اؤیرتمگه چالېشېر. حتی دئدیڲیمیز کیمی او کند به کند و اۏبا به اۏبا دۏلانیر و خلقه یۏل گوستریرمیش. شام، بغداد، تبریز، شیراز، سیواس و قیصری‌یه قده‌ر گئدن شاعر، آذربایجان و شرقی آنادۏلونون اۏبا و کندلرینی قارېش به قارېش گزمیشدیر.
2. رئالیست اونا گؤره که اثرلری ساده خلقین دیلی‌نین ان دۏغال و طبیعی فۏرماسېندا یازېلمېشدېر. اۏنا گؤره که او یۆکسک طبقه‌دن قاچمېش و خلقین گئنیش کۆتله‌لرینه سارې یؤنلمیشدیر.
دینی و مذهبی
یونس امره بیر مسلمان و شیعه شاعردیر. بکتاشی طریقینه باغلېدېر. و لاکن اۏنو شیعه‌ده سنّی‌ده سئویر. او، شیعه و سنّی‌لرېن وحدت و بیرلیگینی تبلیغ ائدن شاعردیر. او، بیر یئرده دئییر:
ابوبکر و عمردن اولولاری
علیّ(ع) مرتضی عثمان منیمدیر.
حسن(ع) دیر جسیم ایچره نور ایمان،
حسین(ع) صاحب‌العرفان منیمدیر.
کیم آلار بو توپو چۏگانېمېزدان
بو چۏگان تۏپ ایله میدان منیمدیر.
یونس و سلطان سحاک
سلطان سحاک، اهل الحق درویشلری‌نین رهبری و بو طریقین قوروجوسو حساب اولونور. بیر چوخ شاعرلر، اۏ جمله‌دن باېرک قوشچو اوغلو «سلطان» دئیه‌رک سلطان سحاکی چۏخ اؤیموش و اۏندان اطاعت ائتمه‌سینه اعتراف ائتمیشدیر.
یونس امره‌ده «سلطان»دان آد چکیر و دئییر:
یونسم من، یونس، اوشبو جهاندا
منم سلطان قولو، سلطان منیمدیر.
اثرلری
یونس امره‌نین ایلاهیلری و بیرده رسالة النصحیه آدلې بیر مثنویسی الیمیزده دیر.
1- رسالة النّصحیه
رسالة النصحیه‌نی، یونس امره 707 هـ.ق. (1307م.) ایلینده قلمه آلمېشدېر. یعنی 69 یاشېندا ایکن بو مثنوی‌نی یازمېشدېر. اؤزۆ دئییر:
سؤزه تارېخ یئددی یۆز یئددی ایدی
یونس جانی یو یۏلدا فدی ایدی
بو مثنوی یونس امره‌نین دیوانلارېندان قالان الیازمالاردا، عمومتیله ایلاهېلردن اؤنجه گلمیشدیر. اثردن ایندیه قده‌ر کشف اۏلونان ان اسکی نسخه استانبول فاتح کتابخاناسېندا ساخلانېلېر.
مرحوم فؤاد کؤپرۆلۆ، تۆرک ادبیاتیندا ایلک متصوفّلر کتابېندا بو اثری مثنوی آدلاندېرېر. مرحوم عبدالباقی گولپینارلې بو مثنوی‌نین عنوانې‌نېن رسالة النصحیه اۏلماسېنې ایلک دفعه اۏرتایا چېخارمېشدېر.[1] اثر 600 بیت‌دیر.
بو اثرین تحمیدیه بؤلۆمۆندن سۏنرا، بیر پارچا نثر گلیر و سۏنرا مثنوی دوام ائدیر. اصلینده بیر عرفانی پندنامه دیر.
تۆرکیه‌ده تانېنان الیازمالارې بونلاردېر:
1. فاتح کتابخاناسی نسخه‌سی
2. قارامان نسخه‌سی
3. یحیی افندی نسخه‌سی
4. نور عثمانیه نسخه‌سی
5. بورسا نسخه‌سی[2]
بو مثنوی‌نین باشېندا 13 بیت رمل بحری‌نین مسدس سالم وزنی ایله گئدیر. فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلاتن و قیسا نثر پاچارسېندان سونرا، اساس متن رجز بحری‌نین مفاعیلن، مفاعیلن، فعولن وزنی ایله دوام ائدیر.
رساله‌ده آلتی اساس موضوع واردېر:
1. روح و عقل
2. کبر و قناعت
3. بوشو و غضب
4. صبر
5. بخل و حسد
6. غیبت و بهتان
2- دیوان
یونس امره‌نین ایلاهیلری بوگۆن، اسلام عالمینده، آذربایجان جمهوریسی، ایران اؤلکه‌سی‌نین شمال غرب بؤلگه‌لرینده، بولغارستان تۆرکلری، یونانستان تۆرکلری، عراقدا کرکوک ایالتینده، یوگسلاوېادا بۏسنا هرسک ایالتلرېنده و بالکان اؤلکه‌لرینده و حتی ایرانېن و عراقېن کۆردلری آراسېندا، تۆرکجه بیلن و بیلمین بۆتۆن شیعه‌لر و اهل حق آرالارېندا، دینی تؤرنلرده، گیزلی و یا آچېق طریقت آئېنلرېنده اۏخونور. بکتاشېلر، خلوتېلر، نقشبندیلر، مشعشعیلر، آتش بیگلیلر، هفتوانهلر، یئددیلر، تک اللیلر، داوود قوللولار و... درویشلری ایندی یونس امره‌نین شعرلرینی اۏخویورلار. حال حاضردا تهراندا و کۆردۆستاندا یاشایان بیر چوخ طریقت شیخلری واردېرلار که تۆرکجه بیلمه‌دیلکری حالدا، یونس امره‌دن بیر چوخ بیت و ایلاهینی آیه کیمی حفظدن بیلیرلر. مثال اۆچۆن آقانظام آدلی مشعشعیلرین پیری و شاه ابراهیمی آدلانان هفتنلرین سیّدی و آقاجناب آدلانان هفتوانهلر پیری که هیچ تۆرکجه بیلمیرلر و لاکن یونس امره‌نین ایلاهیلرینی ازبرله‌میشلر و مقدس کلاملار کیمی هر سؤز باشې تکرارلاېېر و شاهد مثال گتیریرلر.
[1] الیازماېن نمره‌سی 889 دور و 1991- نجی ایلده بو نسخه‌نین تام تصویری کیتاب حالېندا نشر ائدیلمیشدیر: یونس امره دیوانی، کولتور باخانلېغی- 1362، کلاسېک تورک اثرلری دیزی‌سی-8، 1991، آنکارا. (باخ: دکتر مصطفی تاتچی، رسالـة النصحیه، تنقیدلی‌متن، آنکارا، 1991.)
[2] نسخه‌لرین توصیفی اۆچۆن باخ: مصطفی تاتچی، رسالة النصحیه، ص 20.
دیدگاه‌ها
پاسخ:
محل فروش: تهران - نشر تکدرخت.
نشر تکدرخت:
021-66565132
خوراک‌خوان (آراس‌اس) دیدگاه‌های این محتوا