شرح منظوم چهل کلام
(سروده ی حریمی)
(شاعر قرن ۱۲)
هدیه ی دکتر صدیق در آستانه ی عید غدیر برای ترکی زبانان ایرانی دوستدار حضرت علی(ع)
شرح چهل کلام امیرالمؤمنین
مقدمه
بسم الله الرحمن الرحیم
ایلاهی فضلینه یۏخ حدّ و غایت،
قولونو حمدینه ائیله هدایت.
صلاتېن افضلی دائم حبیبه،
کلامی جمله امراضه، طبیبه.
صلات حق هدایت انجمینه،
کی یعنی آل و صحب و تابعینه.
قلم غواصّی بحرِ نظمه دالدې،
کی عقد نظم اۆچۆن گوهرلر آلدې.
چهل جوهر آلېب آل صدفدن،
شجاعت سروری شاه نجفـدن،
وصّی وارث اۏلان مرتضادان.
کی یعنی باب علم مصطفادان،
علیدیر(ع) ترجمان علم احمد،
علیدیر(ع) ساقی حوض محمد(ص).
علی(ع)دیر قطب جمله عارفی‌نین،
کلامی جوهری گنج یقینین.
علی(ع) سرچشمه‌ی جمله ولی‌نین،
علی(ع) بیل خاتمیدیر راشدی‌نین.
نظر سالدېم حکم گنجینه‌سینه،
چهل دُرّ نظم ائدم جان رشته‌سینه.
نظمده وار ایسه، نولا قصوری،
کرمله ستر ائدر عرفان نوری.
حریمی‌نین بودور اصل اصولو،
کرم اهلینده‌دیر عذرۆن قبولو.
1.عُلُوُّ الْهمِّه مِنَ الايمَانِ
دئر خبر ایچره وصّی مصطفی،
ساقی کوثر اۏلان کانِ صفا:
رکن دین اۏلدو علوّ همتّین،
همتین قدرینجه آرتار رفعتین.
2.تَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ یکفیک تَوَكَّلْ عَلَيَّ اَللَّهُ يَكْفِيكَ
قېل توکّل حقه، کافیدیر سنا،
کؤنلۆنۆ هر یئرده دوت حقدن یانا.
بیل توکّل مؤمنین عنوانېدېر،
قیل توکّل، فیض رحمت کانېدېر.
3.اِسْتِرَاحَةُ اَلنَّفْسِ فِي اَلْيَأْسِ
باب علم مصطفی یعنی علی(ع)،
دئر طلب اهلینه پندینده ولی:
حقدن آیرې غیره چکمه منّتی،
غیردن یأس ایچره نفسین راحتی.
4.بَشِّرْ نَفْسَكَ بِالظَّفَرِ بَعْدَ اَلصَّبْرِ
دئر خبرده قدوه‌ی اهل هنر:
نفسینه ائیله بشارتله ظفر.
بیل صبیردن سۏنرادېر فیضِ مراد،
هر طلبدن سۏنرادېر فیض رشاد.
5.اَحْسَنْ اِلَيَّ مُسِيءٌ تَسُدُّهُ
گل مسیئه ائیله‌گیل احسان سن،
شرّتیندن اۏلاسان تاکی اسن.
سدّ ائدرسن شرّینی احسان ایله،
سن مدارا ائیله‌ڲیل دوشمان ایله.
6.بَلاَءً اَلاِنْسَانِ فِي اَللِّسَانِ
غالباً انسانا دیلدندیر بلا،
خیر و شرّه اکثر آندان ابتلاء.
قېل سکوتون مٌهرۆنۆ آنا نشان،
تا بلادان سالم اۏلا بو لسان.
7.بَرَكَةُ اَلْعُمُرِ حُسْنُ اَلْعَمَلِ
ازدیاد عمر ایمیش حُسن عمل،
بو فنایا ائیلمه طول امل.
عمرۆنۆ ناقص قېلار فسق و فجور،
کار خیر ایله گلر عمره سرور.
8.تَوَاضُعُ اَلْمَرْءِ بِكَرَمِهِ
بیل تواضع کیشیه اکرام ائدر،
خلق اؤنۆنده اییلیگین اعلام ائدر.
چۆن تواضع دنلۆ حاصل رفعتین،
قېل تواضع تا کی آرتا عرّتین.
9.تَأْكِيدُ اَلْمَوَدَّهِ فِي اَلْحُرْمَةِ
دۏستا حُرمت، دۏستلوغو تأکید ائدر،
حُبّونو دیلده آنېن تأیید ائدر.
گؤزله یاران ایچره دائم حُرمتی،
همت ائیله تا بولاسان رفعتی.
10.دَوْلَةُ اَلْمُلُوكِ بِالْعَدْلِ
عدل ایله اۏلور ملوکون دولتی،
دولتین نقصانی، ظلمۆن ظلمتی.
خلق عالم عدل ایله مسرور اۏلور،
یېخېلان یئر، عدل ایله معمور اۏلور.
- حَدٌ بِمَا تُحُدُّ
چۆن سخادېر معنیده وصف ودود،
هر نه بولسان، آنېن ایله ائیله جود.
وصف حق ایله تخلّص‌دور مراد،
بو تخلّص‌له اۏلور حاصل رشاد.
- جَمَالُ اَلْمَرْءِ فِي اَلْحِلْمِ
مؤمنین اۏلور جمالې حلم ایله،
حلمی آرتار، هم کمالی علم ایله.
هر جفایا کیم حلیم اۏلور، حمول،
هر قضایا عرض ائدر حُسن قبول.
- جَلِيسُ اَلسَّوْءِ شَيْطَانٌ
معنیده ابلیس ایمیش سوء جلیل،
یار بدله بیر نفس اۏلما انیس.
حالېنا حجّت اۏلور مردین قرین،
بؤیله پند ائتدی بیزه اهل یقین.
- حَلِيُّهُ اَلرِّجَالُ اَلاَّدِبُ وَ حَلِيُّهُ النساء الذهب
حلیه‌ی مردان اۏلوبدور بیل ادب،
گئجه- گۆندۆز سعی ائدیب، ائیله طلب.
آلتون اۏلموشدور نسانېن حلیه‌سی،
ایکیسین سئومک رجالېن فتنه‌سی.
- حَدُّةُ اَلْمَرْءُ تُهْلِكُهُ
حدّتی قۏو، رفقی ائیله اختیار،
عمر و مُلکۆن اۏلا تا کیم پایدار.
بیل هلاک ائیلر کیشینی، حدّتی،
سعی ائیله خوی قېلماق رفعتی.
- صَاحِبُ اَلاِخْيَارِ تَأْمَنُ مِنَ اَلاِشْرَارِ
اهل خیره صاحب اۏل، ای مرد دین!
اهل خیرین صحبتی حصنِ حصین،
صحبت اخیارا اۏلغېل سن قرین،
اهل شردن اۏلاسان تا کیم امین.
- رَفِيقُ اَلْمَرْءِ دَلِيلُ عَقْلِهِ
قېل نظر سن کیمدۆرۆر شخصه خلیل،
عاغلېنا هر بیر ارین، یاری دلیل.
صحبت عرفان ائیله اختیار،
حب حالېن یۏلداشېندان آشکار.
- خَفِ اَللَّهَ تَأْمَنْ غَيْرَهُ
خوف حقدن ائیله‌گیل ای مرد دین،
غیردن مولا سنی ائده امین.
خوف حقدن ایریشیر قلبه جلا،
خوف حقله رد اۏلور اکثر بلا.
- دَوَاءُ اَلْقَلْبِ اَلرَّضِيُّ بِالْقَضَاءِ
دل دواسې حق قضاسېنا رضاء،
هر قضایا قېل رضا سن اقتضا.
حق قضاسېنا رضا اصل اصول،
هر نه گلسه، عرض قېل حُسنِ قبول.
- خَالِفْ نَفْسَكَ تَسْتَرحْ
شهوتینده نفسینه ائیله خلاف،
راحت اۏلوب اۏلاسان آندان معاف.
تنده نفسین عقربی هر دۆشمنین،
اژدهاوش فرصتین گؤزلر سنین.
- دینار السحیح حِجْرٍ
اهل بُخلون معنیده مالی حجر،
آلتېنې نار سقردن، قېل حذر.
بؤیله گلمیش شرع احمددن ندا:
هر طعامیدیر بخیلین عین داء.
- ذکر الْمَوْتِ جِلَاءُ الْقَلْبِ
مؤمن ایسن، موتی ذکر ائیله دلا!
موت ذکرینده گلر قلبه جلا.
هدم ائدر لذّات نفسی ذکر موت،
غافل اۏلما، ائیلمه اذکاری فوت.
- دُولَة الاَرْذال ، آفة الرِّجَالِ
ملکة اهل رذالت دولتی،
معنیده اۏلدو رجالېن آفتی.
دولتِ اهل مروّت بیل یقین،
ارلره آندان ایرر عزت همین.
- رؤیَة الحَبیبْ جِلَاءُ العَینْ
بیل حبیبین رؤیتی نور بصر،
ائیلمه دوستون لقاسېندان حضر.
حبّ حقدن حق اۆچۆن سئومک آنې،
حق اۆچۆن حق اهلی سئودی دوستونی.
- شِفَاءُ الْجِنَانِ ، قرائه الْقُرْآنِ
حق کلامی اوخوماق، جانا، صفا،
هم کؤنۆل امراضېنا عین شفا.
حق کلامی، جمله ذکرین اکملی،
هر خئییر هم هر عبادت افضلی.
- ظَلَمَهُ الظُّلْمِ تضلّم الایمان
مشتق اۏلموش ظلم ظلمتدن عیان،
مظلم اۏلور ظلم ایله ایمان جان.
دعوت مظلوما کیم اۏلماز حجاب،
حائل اۏلماز فتح اۏلور گؤیلرده باب.
- شَمِّهِ مِنْ المعرفه خیر مِنْ کثیر مِنَ الْعَمَلِ
دائما تحصیل عرفان ائیله سن،
ملک دلده آنې سلطان ائیله سن.
چۏخ عملدن بیل خئییرلی شمّه‌سی،
مهر انوردن منوّر ائیله سن.
- زَحَمَةُ الصلحا رَحِمَةُ
دنیادا اهل صلاحېن زحمتی،
اۏلدو اۏل معنیده حقین رحمتی،
صبر قېل حقدن شکایت ائیلمه،
کندی کندۆنه خسارت ائیلمه.
- لَاغَنی لَحْنِ لا فَضْلُ لَهُ
فضلی اۏلمایان غناسی یۏخ ایمیش،
دار دولتده اساسې یۏخ ایمیش.
فضل علمی دائما حقدن دیله،
فضل ساتما جیفهی دنیا ایله.
- سُرُورکَ بالدُّنیا غُرُورٍ
باشېنا تۏپراق آتېن کی ائیلر سرور،
جیفهی دنیا ایله اهل غرور.
ایکی عالمده مسرّت فضل ایله،
دولت باقی اۏلور افضل ایله.
- قَبُولُ الْحَقُّ مِنْ الدّینْ
حق قبول ائتمک اۏلوبدور رکن دین،
حق قبول ایله اۏلور نور یقین،
حق کلامېن ردّ قېلماز مرد حق،
جان و دلدن حق سؤزۆ ائیلرسبق.
- مِنْ کَثَرَ کَلَامه ، کَثَرَ مَلَامه
ائیله‌ین کیمسه آرادا چۏخ کلام،
ائل دیلیندن ایریشر آنا ملام.
غالباً صامت اۏلان بولور نجات،
صمت ایمیش مؤمنلره خیرِ صفات.
- ضَلَّ سعی مَنْ رَجَا غَیْر اللَّهُ
ییتدی سعیی غیردن ائدن رجا،
باب حقدن غیره قېلما التجا.
گنج حقدیر عارفه هر بیر سبب،
غیری گؤرمه، ائیله‌گیل حقدن طلب.
- مَجْلِسُ الکِرَامْ حُصُونُ الکَلَامْ
مجلس اهل کرمدیر بیل یقین،
هر سؤزۆن اسرارېنا حصن حصین.
سرّی افشا ائیلمز اهل کرم،
حرمت اهلینده امانت محترم.
- جُودِةِ الکَلَامْ فی الاِخْتِصَارْ
اختصار ایچینده‌دیر حسن کلام،
سؤز اوزالتماق عاقله وئریر ملام.
فکر ایله اوّل سؤزۆن بنیاد قېل،
پس محلّینده یئنه ایراد قېل.
- باکر تُسْعِدَ
ابتدا قېل کارېنا وقت سحر،
تا سعادتله بولاسان خوش ظفر.
بیل سحردیر مقسم فیض خدا،
حاضر اۏل ائیله دعا، ائیله ندا.
- وَحْدَهُ الْمَرْءِ خَیْر مِنْ جَلیس السَّوْءِ
مردین اۏلور بیل خئییرلی وحدتی،
یار بدله ائیله‌مکدن صحبتی.
مار بد دئدیکلریدیر یار بد،
مار زخمیندن آنېن زخمی اشدّ.
- یَسْعد الرَّجُلِ بِمُصاحِبَه السَّعید
فضل حقدیر صحبت مرد سعید،
صحبت ایله ایریشر حقّه عبید.
صحبت مردان سعادتدن نشان،
دئر خبرده رهبر اهل عیان.
- ضَرَبَ اللِّسَانِ أَشَدُّ مِنْ طَعَنَ السِّنَانِ
طعنِ دمرندن اشدّ ضرب لسان،
یاراسې آنېن اۏنولماز بیر زمان.
تئز اۏنولور دلده دمرن یاراسې،
شیشه‌دیر سېنسا کؤنۆل، یۏخ چاراسې.
- ضَمِنَ اللَّهُ رِزْقٍ کلّ أَحَدُ
هر کسین رزقینه ضامندیر الاه،
قېل توکّل حضرتین ائیله پناه.
رزقین اسگیلمز غم ایله ذرّه‌سی،
کیمسه‌نین هر کسده قالماز بهره‌سی.