مشخصات کتاب
نام کتاب: دیوان اشعار فارسی فضولی
مؤلف: حکیم ملا محمد فضولی بیاتلی
ناشر: یاران
سال نشر: 1387
محل نشر: تبریز
نوبت چاپ: اول
موضوع: ادبیات
زبان: فارسی
قطع: وزيری
625 ص.
شرح مختصر كتاب
استاد، کتاب دیوان اشعار فارسی فضولی را که سال‌ها پيش به همت خانم «حسیبه ماضی اوغلو» تدوين شده بود، تصحیح کردند و با نگاشتن مقدمه‌ای علمی و افزودن تعليقات يازده گانه (فهرست عبارات عربي، واژه‌نامه، اصطلاحات پزشكي، نام گل‌ها و گياهان، نام پرندگان، اصطلاحات موسيقي، اصطلاحات نجوم، نام‌هاي اشخاص، نام‌هاي كتاب‌ها و مكان‌ها، كشف الابيات، كتابنامه) جهت چاپ آماده كردند. با توجه به اينكه اين كتاب سال‌ها به صورت افست چاپ می‌شد و دارای غلط‌های نه چندان كمی بود- كه ناشی از خوانش ناصحيح خانم ماضي اوغلو بود- انتشار اين كتاب می‌تواند مرجع قابل اعتمادی برای علاقه‌مندان و مخصوصاً اهل تحقيق باشد. استاد در قسمتي از كتاب مي‌فرمايند:
«تنها كسي كه تا كنون توانسته است ديوان فارسي حكيم ملامحمد فضولي را با مقابله‌ي نسخ خطي قابل دسترس تصحيح كند، خانم حسيبه مازي اوغلو است كه در سال1962 آن را توسط دانشگاه آنكارا به چاپ رسانيده است. او به متن مصحَّح خود، مقدمه نوشته و نسخه‌هاي خطي مورد استفاده را توصيف كرده است و نيز در زيرنويس صفحات نسخه بدل‌ها و برخي توضيحات آورده است. »
و اما ديوان اشعار شامل 11 بخش است:
■ بخش اول: شامل 48 قصيده است كه بيشتر، مضامين اعتقادي، فلسفي، مذهبي، توصيف طبيعت و اوضاع اجتماعي را شامل مي‌شود. از آن جمله مي‌توان به چند بيت زير اشاره كرد:
باز گلزار، صفاي رخ جانان دارد/ هر طرف زينتي از سنبل و ريحان دارد.
دارد آن لطف كنون باغ كه از ديدن آن/ اين كه دل را نرسد ذوق، چه امكان دارد؟
همچنين انواع اصطلاحات مربوط به طبّ و نجوم را نيز مي‌توان در اين اشعار يافت:
ني به تشخيص‌مرض‌در نبض،كس‌دستم گرفت/ ني كه از قاروره‌ام شد مطّلع بر ماجرا.
■ بخش دوم: شامل قصيده‌ي 134 بيتي‌يي به نام انيس القلب است كه نظيره‌اي است بر قصيده‌ي معروف خاقاني با مطلع: دل من پير تعليم است و من طفل زباندانش/ دم تسليم سر، عشر و سر زانو دبستانش. قبل از فضولي نيز امير خسرو دهلوي و جامي در اين راستا قصيده‌اي سروده بودند.
■ بخش سوم: شامل 410 غزل است كه اكثراً مفاهيم عارفانه- عاشقانه دارد و از حيث انسجام كلام و عمق معنا ابيات ناب فراواني را مي‌توان در آن يافت، ابياتي كه گويي لطافت و بلاغت حافظ و سعدي را يك جا در كنار همديگر دارد. از اين نظر غزليات فضولي را مي‌توان يكي از آثار ارزشمند در متون فارسي دانست:
اي سراپرده‌ي دل، خلوت سلطان غمت/ پرده‌ي ديده، سراپرده‌ي خاك قدمت.
وعده‌اي داد مرا ماه من امشب، اي صبح!/ به خدا گر همه صدق است، نگه دار دمت.
و يا:
مرا اي شمع! ميل گريه شد در هجر يار، امشب/ تو بنشين، گريه‌ي دلسوز را با من گذار امشب.
به ياد شمع رويش خواهم از سر تا قدم سوزم/ برو اي اشك! آب از آتش من دور دار امشب.
■ بخش چهار: شامل 33 قطعه است.
■ بخش پنجم: شامل ساقينامه‌ي 317 بيتي است.
■ بخش ششم: شامل مثنوي 10 بيتي است.
■ بخش هفتم: شامل يك مسبّع 10 بندي است.
■ بخش هشتم: شامل يك مسدّس 13 بندي است.
■ بخش نهم: شامل يك ملمّع 5 بيتي است.
■ بخش دهم: شامل 13 دوبيتي است.
■ بخش يازدهم: شامل 105 رباعي است