مشخصات کتاب
نام کتاب: دیوان اشعار فارسی نسيمي
مؤلف: سيد عماد الدين نسيمي
ناشر: اختر
سال نشر: 1387
محل نشر: تبریز
نوبت چاپ: اول
موضوع: ادبیات
زبان: تركي
قطع: وزيری
561 ص.
شرح مختصر كتاب
در سال 1386 تدوین دیوان اشعار ترکی سید عمادالدین نسیمی توسط استاد به پایان رسید. ایشان تدوین و تصحیح دیوان نسیمی را از بهار سال 1384 آغاز کردند. اما در دواوین موجود از نسیمی، در هم آمیختگی اشعار، تکرار فراوان مضامین، تشابه اشعار و کلمات، تفاوت بار مفهومی و عقیدتی بعضی اشعار، وجود شعرهای مشکوک، ضعیف و گاه فاقد مفهوم، باعث شد تا استاد تصمیم بگیرد که انقلاب و دگرگونی بزرگی در شیوه‌ی تدوین این کتاب به ظهور برسانند. تحولی شگرف که قطعاً تمامی چاپ‌های بعدی دیوان نسیمی را در تمامی دنیا تحت الشّعاع قرار خواهد داد.
علیرغم این که در تعداد کثیری از اشعار، عشق بی‌پروا و اندیشه‌ی عمیق نسیمی در آئینه‌ی منسجم کلمات بار معنایی خود را منتقل می‌کنند، ولی کم نیستند اشعاری که فاقد خصوصیت‌های ذکر شده‌اند. لذا استاد نیز همچون نسیمی، از سر شهامت و با پشتوانه‌ی علمی و نگاه روشنی که در تفکیک سره از ناسره داشتند، این دیوان را به 12 بخش تقسیم کردند. ایشان، خود در مقدمه‌ی کتاب چنین نگاشته‌اند:
« در مجموعه‌ی حاضر که اینجانب از اشعار ترکی این سید مبارز و نستوه ترتیب داده‌ام، با توجه به اعتقادات سید و مضامین اشعار وی، بخشبندی زیر را لحاظ کرده‌ام:
1. شیعیه‌ها و مناقب: دارای اشعاری که در آن‌ها سید، شیعه‌ی جعفری دوازده امامی مخلص بودن خود را به اثبات رسانیده است و مشحون از نص آیات و احادیث و در مناقب چهارده معصوم - علیهم السلام- است.
2. الیفنامه‌ها: دارای اشعاری که در هر بیت از آن‌ها یکی از حروف الفبا تفسیر و یا تبیین شده است.
3. قصیده‌ها: در توحید و نعت و عرفان و سرشار از مضامین وحدت وجود و حروفیه که در میان آن‌ها حتی یک بیت در مدح شاه و سلطان و غیره دیده نمی‌شود.
4. غزل‌ها: شامل غزلیاتی عرفانی، با رمز و راز باطنی که با اشعار عطار، مولوی و حافظ در فارسی و فضولی و نباتی در ترکی برابری می‌کند و چاشنی از مضامین حروفیه دارد.
5. ترجیع‌بندها: دارای چهار ترجیع بند زیبای عرفانی.
6. مثنوی‌ها: دارای سه مثنوی عرفانی.
7. مربع‌ها: دارای یک مربع در مدح حضرت علی (ع) و یک مربع شورانگیز عرفانی.
8. مستزادها: دارای 8 مستزاد که از آن میان 3 مستزاد آخری مشکوک به نظر می‌آید و احتمالاً بعدها به نام نسیمی افزوده شده است.
9. مخمس‌ها: شامل 2 مخمس.
10. تویوق‌ها: شامل 280 تویوق مصرّع و غیر مصرّع با مضامین عرفانی.
11. ملمع‌ها: دارای 7 ملمع به زبان‌های ترکی، عربی و فارسی.
12. نظیره‌ها و اشعار مشکوک: با توجه به اینکه سید در تصوف پیرو مکتب فضل الله حروفیصاحب جاویدان نامه بود، پس از شهادت جانسوزش و با توجه به محبوبیت وی، بسیاری از شعرای حروفی مسلک، اشعاری با تخلص نسیمی ساخته و یا بر اشعارش نظیره سروده و به نام وی معروف کرده‌اند.
گذشته از آن، پس از مرگ او چند شاعر دیگر با تخلص نسیمی شعر سروده‌اند. بیشتر این اشعار در اغلب نسخ خطی و چاپی و حتی در چاپ‌های معتبر دیوان ترکی سید وارد شده است. این گونه سروده‌ها را تا آنجا که توانستم تشخیص بدهم، در بخش سیزدهم کتاب با عنوان «نظیره‌ها و اشعار مشکوک» جمع کردم. نوع این گونه اشعار، گاه شکل در هم ریخته‌ی یک غزل از سید، گاه نظیره‌ای بر سروده‌ای از او و زمانی نیز در بیان بر دار کشیده شدن و ماجراهای بعد از شهادت وی و یا حاوی سخنانی در منقبت او و یا سیاه مشقی با وزن به هم ریخته و دارای مضامین سبک است.
13. تضمین‌ها: دارای چند فقره تضمین و مدحیه‌های سروده شده برای سید نسیمی از سوی شاعران دیگر که توانستم به آن‌ها دست پیدا کنم.
پیش از متن دیوان، مقدمه‌ای در شرح زندگی، مبارزات و اعتقادات سید و شرح مضامین اشعار و ذکر نسخ خطی و چاپی دیوان ترکی وی و شرح ویژگی‌های تدوین حاضر و معرفی آثاری که درباره‌ی سید نوشته شده، آوردم. همچنین نقائص چاپ‌هایی را كه قبل از چاپ حاضر عرضه شده، تذكر دادم و به انتهای مقدمه، منابع نسیمی‌شناسی را نیز تحت نام قایناقلار افزودم.»
از جمله بخش‌هایی که می‌توان در تمامی کتاب‌های استاد مشاهده کرد، بخشی است به نام افزوده‌ها که شامل فهارس گوناگون است. افزوده‌های دیوان نسیمی نیز 25 بخش گوناگون دارد که می‌تواند در امر «نسیمی پژوهی»، نویسندگان و محققان را کمکی بزرگ باشد. و ایشان را در دستیابی به مضامین اشعار نسیمی راهنمایی کند. و در کنکاش احوال، افکار و آثار او به کار آید. افزوده‌های بیست و پنجگانه به شرح زیر است:
1. فهرست آیات، احادیث و عبارات و ابیات عربی.
2. فهرست ترکیبات و عبارات عربی.
3. فهرست لغات و کلمات عربی.
4. فهرست لغات و ترکیبات فارسی.
5. فهرست لغات ترکی.
6. فهرست ترکیبات عربی- فارسی.
7. فهرست ترکیبات ترکی- فارسی.
8. فهرست ترکیبات ترکی- عربی.
9. فهرست اسامی اشخاص
10. فهرست اسامی مکان‌ها.
11. فهرست اسامی کتاب‌ها.
12. فهرست نام‌های پرندگان.
13. فهرست اسامی قبایل و فرق.
14. فهرست گل‌ها و شکوفه‌ها.
15. فهرست دریاها و رودها.
16. فهرست اصطلاحات نجوم.
17. فهرست نام سنگ‌ها.
18. فهرست اصطلاحات صوفیانه.
19. فهرست اصطلاحات فلسفی.
20. فهرست اصطلاحات موسیقایی.
21. بعضی تلمیحات.
22. معنای ترکی برخی عبارات عربی.
23. کشف الابیات.
24. اسناد و وثیقه‌ها.
25. فهرست تشریحی دیوان.
این کتاب، چراغِ افروخته‌ای است در تیره – روشنِ مسیر پر پیچ و خم ادبیات و عرفان، مخصوصاً «نسیمی پژوهی» که می‌تواند به چشم‌ها سویی و نوری ببخشد. امیدوارم که چراغِ چراغ‌افروزان از طوفان دسایس و شداید به مدد انوار قدسی و الاهی منور باقی بماناد! ادراك و شجاعت علمی استاد را ارج می‌نهیم.
دیدگاه‌ها
خوراک‌خوان (آراس‌اس) دیدگاه‌های این محتوا