معرفی هفته‌نامه سهند، بخش سوم
شماره 81:
در اين شماره، كتاب «چرخ‌نامه» اثر «خواجه احمد فقيه» - فقيه و شاعر بزرگ قرن هفتم - معرفي شده است. او يكي از مريدان «سلطان ولد» فرزند «مولوي» بوده است:
دريغا چرخين أليندن هزاران،
كه قيلميشدير معطل بونجاكاران.
ائيشد ايندي بو احوالي قارداشينا،
حقيقت‌دير بو سؤزوم منه اينان.
ائشيدتدين ايسه سؤزومه قولاق دوت،
گئده‌رمه گيل سؤزومو قولاغيندان.
بيلورمي سن نئچون گلدين جهانا،
سني قوللوق ايچون ياراتدي سلطان. . .
شماره 82:
در اين شماره كه در هشت صفحه منتشر شده است. تقريباً اختصاص به شرح زندگي، مبارزات و آثار «آيت الله قاضي طباطبايي» دارد. هفت اثر از آيت الله قاضي طباطبايي معرفي شده است:
1. تدوين و تعليقات بر «جنة المأوي» اثر امام «كاشف الغطا».
2. تعليقات بر «الفردوس الاعلي» اثر امام «كاشف الغطا».
3. مقدمه و تعليق بر «اللوامع الالهيه» اثر «علامه حلّي».
4. مقدمه، تصحيح و تعليق بر «انيس الموحدين» اثر «حاج ملا مهدي نراقي».
5. «تحقيق در ارث زن از دارايي شوهر».
6. «علم الامام».
7. مقدمه بر «العقايد الوثنيّه».
شماره 85:
در اين شماره، از وصيتنامه‌ي «امام خميني» كه به زبان تركي توسط استاد ترجمه شده، قسمت مختصري آورده شده است. قسمت‌هاي ديگر اين وصيت‌نامه در شماره‌هاي ديگر هفته‌نامه (شماره 91، 92، 93، 94، 95، 96، 97، 98، 159، 160، 162، 163، ،165، 166، 167، 168، 169، ) آمده است.
شماره 86:
در اين شماره نيز قسمتي با نام «مكتوب عرفاني امام خميني» به تركي ترجمه شده است. ادامه‌ي اين مكتوب در شماره‌ي بعدي هفته‌نامه‌ي سهند (شماره 89) چاپ شده است.
شماره 88:
در اين شماره، مناجاتنامه‌ي كتاب «وسيلة النجات» اثر «سليمان دده» آورده شده است:
الله آدين ذكر ائده‌ليم اوّلا،
واجب اولدور جمله ايشده هر قولا.
الله آدين هر كيم اول اوّل آنا،
هر ايشي آسان ائده الله آنا.
هر نقش‌ده الله آدين دة مدام،
الله آديلا اولور هر ايش تمام. . .
در قسمتي ديگر، از شعراي آذربايجان «كاظم آقاشيخ‌زاده» متخلص به «سالك» معرفي شده است. وي در سال 1193 هجري قمري در روستاي «كور چايي» متولد شد و در سال 1258 هجري چشم از جهان فرو بست. شعر زير از اوست:
اي طوبا باخيشين ييخدي عالمي،
خومار گؤزون يئنه قيامت ائيلر.
كعبه كويونو گوره‌ن كيمسه‌نه،
حاشا كي قبله‌يه زيارت ائيلر.
*
اي پريزاد نه‌دير يئنه قاشلارين،
اييليب اوجلاري يايه دؤنوبدور.
آي قاباغين شعله وئرير گون كيمي،
ياناقلارين بدر آيه دؤنوبدور.
شماره 91:
در اين شماره، اشعار تركي «جلال الدين محمد مولوي» به نقل از نسخه‌ي خطي «تذكره‌ي شعراي روم» آورده شده است:
ماه است نمي‌دانم خورشيد رخت يا نه،
بو آيريليق اودونا نئجه جيگريم يانه؟
مجنون بيگي واويلي اولدوم يئنه ديوانه،
فتنه‌لي آلا گؤزلر چون اويقودان اويانه.
*
داني كه من به عالم يالقيز سني سئوه‌ر من،
چون در برم نيايي اندر غمت اؤلر من.
من يار بي‌وفايم بر من جفا قيلورسن،
گر تو مرا نخواني من خود سني تيلر من.
روي چو ماه داري، من شاد دل از آنم،
زاني شكرلبانت بير اؤپگيلن تيلرمن. . .
*
گله‌سن بوندا، سنه من غرضيم يوق ائشيدورسن؟
قالاسن اوندا، ياووزدور يالونوز قاندا قالورسن؟
چلبي‌دير قاموديرليك، چلبه گل، نه گزرسن؟
چلبي قوللارين ايستر، چلبي‌يي نه سانورسن؟ . . .
شماره 92:
در اين شماره، استاد در بخش «از ادبيات كلاسيك»، «حكيم محمد علي هيدجي» فيلسوف و انديشمند قرن سيزدهم را معرفي كرده‌اند. حكيم هيدجي در سال 1234 شمسي در ولايت هيدج واقع در شصت كيلومتري شرق زنجان به دنيا آمد. حكيم هيدجي در وصف هيدج مي‌گويد:
اولار كي وصف ائله‌يبلر صفاده شيرازي،
منه گومان يوخو ترجيح هيدجه شيراز.
*
هاي! خمسه‌نين اول سويوق سولاري،
به! هيدجين اول سرين هاواسي!
*
فغان كي حسرتي قالدي اوره‌كده هيدجين، اول،
سويوق بولاقلاري، باشي دومانلي داغلاري.
ادامه‌ي اين مقالت مفصل، تا دو شماره‌ي بعدي- يعني در شماره‌هاي 93 و 94- نيز منتشر شده است.
شماره 98:
در اين شماره، استاد به معرفي مثنوي «ورقا و گلشاه» اثر «يوسف مداح» - شاعر قرن ششم- پرداخته‌اند:
اي خداوند كريم و كارساز،
وئريبسن گئجه و گوندوز، قيش و ياز.
بورودن آي و گونش، اولدوزلاري،
يارادان ائنيش- يوخوشو، دوزلري.
ياغيشي، دوررو داشي قوت ائيلين،
يئردن- آغاجدان قولا قوت ائيلين.
عشقي بيرله مست ائدن عاشقلري،
ايرديرن مقصودونا صادقلري. . .
در قسمت ديگر هفته‌نامه، مثنوي‌يي از مقدمه‌ي منظومه‌ي «ليلي و مجنون» فضولي آورده شده است:
يارب! كرم ائت كي خوار و زارم،
درگاهه بسي اميدوارم.
توپراقدان ائيله‌دين بير انسان،
مستوجب عقل و قابل جان.
گر جان ايسه خاك درگهيندير،
ور عقل ايسه سالك رهيندير.
من گلشن جان ايچينده خارم،
آئينه‌ي عقل پر غبارم.
اول گون كي، يوخ ايدي منده قدرت،
قيلدين منه غيبتيمده، رغبت. . .
شماره 99:
در اين شماره كتاب «ثعلبيه» اثر «آخوند ملا محمد باقر خلخالي» به خوانندگان معرفي شده است. اين مقاله تا سه شماره‌ي ديگر (100، 101، 102) نيز ادامه پيدا مي‌كند. استاد در قسمي از اين مقاله چنين آورده‌اند:
«محمد باقر خلخالي‌نين بيزيم ادبيات تاريخيميزده اهميتي و ارزشي بوراداديركي او شعريميزي كلاسيك‌لرين قوردوقلاري «خواص» عالميندن نجات وئره‌رك، «عوام» جماعته توجه ائدير:
عوام النّاسه يازديم بو كتابي،
موجه اونلارا قيلديم خطابي.
دئييب چوخ مضحكه ائتديم ضرافت،
اونون ضمنينده يازديم نصيحت.
نه چونكي خلقه حق آجي گليبدير،
ضرافت سؤزلري شيرين اولوبدور.
قاريشديرديم ايكي‌سين گلدي حاله،
يئتيشدي منتهاي اعتداله.
بؤيوك اجتماعي متفكر حق سؤزلري ضرافت لباسيندا بيان ائدير. اونون تعبير ائتديگي ظرافت، بير فولكلوريك ناغيلدير. بير «تولكوناغلي» دير:
بيرينين سؤزلري مات ائتميش عاغلي،
بيري يازميش منيم تك تولكوناغلي!»
شماره 103:
در اين شماره ترجمه‌ي تركي سه سوره از قرآن مجيد آمده است. اين سه سوره عبارتند از: بروج، مطففين و انشقاق. قسمتي از ترجمه‌ي سوره‌ي «بروج» را مي‌آوريم:
رحمان و رحيم آللاهين آديله
آند اولسون بورجلاري اولاگونه(1) آند اولسون وعد ائديلن گونه(2) آند اولسون شهيد و شاهيد اولموشا (3) احد اصحابي ملاك اولسونلار (4) يانغين سالان او آتش (5) اونون اطرافيندا اوتورانلاار (6) مؤمنلرين باشلارينا گلنه تماشا ائدنلر (7) و آنجاق أوستون وهمده لاييق اولان آللاها اينانديقلاري ايچون اونلاردان انتقام آلديلار (8) او معبود كه گؤيلرين و يئرين مولكو اونوندور. الله هر زادا شاهيد دير (9) . . .
در بخش ديگر هفته‌نامه در مورد «حاج ابوالحسن راجي» مطلبي نگاشته شده است:
«. . . محمد علي تربيتين دئديگينه گؤره 1247 هجري‌ده تبريزده دوغولان راجي، 1292 هجري ايلينده مكه‌دن قاييداندا قلزم درياسيندا غرق اولموشدور. ابوالحسن راجي تبريز تاجرلريندن، حاجي علي اكبر تبريزي‌نين اوغلو ايميش. اونون حياتي حاققيندا حله‌ليك زياده فاكتلار أله گلمه‌ميشدير. يالنيز اثرلرين اوخودوقدا، خلق و خوي و حيات و معيشتي حاققيندا بير پارا معلومات ألده ائده بيلريك. . .
ترك ائله سيم و زري، جمع ائله اشعار و غزل،
ايسته‌سن راجي اگر نام و نشانين چيخسين.
*
اوضاع چرخ سانماكي بي‌اختلاف اولور،
جوي زمانه‌گه بولانير، گاه صاف اولور. . . »
لازم به ذكر است كه قسمت دوم اين مقالت در شماره‌ي بعدي هفته‌نامه چاپ شده است. در شماره‌ي 104 چنين آمده است:
«شاعر بئله بير زمانه‌ده، زحمت باهاسينا ياشاماغي سئوير و نامرده طفيلي اولماغي رد ائدير:
كلاهين سات گيلن خرج ائت، طفيلي اولما نامرده،
جهاندا كله ساغ اولسون، كلاه اسگيك دگيل مرده.
بئله بير عظمتلي روحا مالك خلاق شاعر، هميشه متانتلي و داغ كيمي و قارليدير. ادبياتيميزدا مبارزه و وقارين سمبلي اولان «فرهاد» اؤزون اوخشادير. حتي اؤزون فرهاددان يوكسك سانير. او فرهاددان داها زياده ياشاديغي نابهنجار اجتماعي شرايطده عذاب چكير:
بنزه‌مز بير داغ خشك ايله‌سه فرهاد، من،
سينه مين يوز دفعه داغ زخمدارين گؤروموشم.
راجي‌نين ليريكاسيندا، محبت علوي معناليدير. عشق درين مضمونلو و گئنيش محتواليدير:
ائده گر عشقدن زاهد، بو عالم سر بسر توبه،
گئديب من ائيلرم بو توبه‌دن شام و سحر توبه. . . »
در اين شماره، نمونه‌اي از فولكلور آذربايجان نيز به نام «اوشاقلار ايچون بير ناغيل» آورده شده است.
شماره‌ي 134:
در اين شماره، در قسمت «اوشاقلار ايچون كيچيك حكايه» داستان «قيزيل بوغدادنه‌سي» نگاشته‌ي «خاكسار» توسط استاد ترجمه شده است. قسمت دوم و سوم اين حكايت در شماره‌ي 135 و 136 هفته‌نامه به چاپ رسيده است.
شماره‌ي 137:
در اين شماره، ترجمه‌ي تركي مثنوي سيد محمد حسين شهريار با نام «در خانقاه مولانا» آمده است. اين ترجمه توسط مرحوم دكتر مهدي مجتهدي انجام شده و به نام «بيتمين مثنوي» به چاپ رسيده است.
شماره‌ي 138:
در بخش «اوشاقلار ايچون كيچيك حكايه» داستاني از آقاي محمد عزيزي با ترجمه‌ي استاد به نام «قجله ايله سئرچه‌نين ناغيلي» چاپ شده است. در شماره‌ي 157 نيز از آقاي عزيزي داستاني به نام «ايلان بوغان و قورباغا» با ترجمه‌ي استاد آمده است.
شماره‌ي 170:
از اين شماره، سلسله مقالاتي در مورد اشعار، انديشه، طريقت و نگرش «سيد ابوالقاسم نباتي» آغاز مي‌شود كه تا شماره‌ي 176 به صورت جامع، علمي و فراگير به بسط و گسترش موضوعات فوق مي‌پردازد. در نگارش بعضي از قسمت‌هاي اين مقاله‌ها آقاي هاتف سياه‌كوهيان نيز به استاد كمك كرده‌اند.
در شماره‌ي 170، مقاله‌اي با نام «نباتي، طبيعت و گؤزلليك شاعيريدير» نوشته شده است كه در آن فصولي همچون «نباتي‌ده ديل»، «نباتي و نسيمي» و «نباتي و فضولي» ديده مي‌شود. در قسمت نباتي و فضولي چنين آمده است:
«نباتي خلاقيتينده هر شاعيردن چوخ فضولي تأثير بوراخميشدي. بونو بوتون نباتي حاققيندا يازي يازان عاليملر قئيد ائديرلر. عشق موضوعو و فلسفي حيات گؤروشو تام فضوليدن آلينميشدير. گرچه نباتي هئچ يئرده فضولي‌نين آدين چكمير لاكين اونون بر چوخ تانينميش غزللرين استقبال ائتمگه اونا اؤز حؤرمتين گؤسترير حتي بعضي شعرلري اونون اثرلرينه جواب كيمي اولاراق يازيلميشدير. مثلا فضولي دئيير:
اي اسير دام غم بير گوشه ميخانه توت،
توتما زهّادين مخاليف پنديني، پيمانه توت.
و نباتي اونا جواب اولاراق بئله يازير:
توتدوم يئنه خوش هنگ ايله ميخانه‌ني، ميخانه‌ني،
ساقي! آماندير دورما، وئر پيمانه‌ني، پيمانه‌ني.
نباتي فضولي‌نين بو مطلعين:
دوست بي‌پروا، فلك بي‌رحم، دوران بي‌سكون،
درد چوخ، همدرد يوخ، دوشمن قوي، طالع زبون.
بير چوخ يئرده تقليد ائتميشدير. مثلاً:
يار بي‌رحم و فلك در سر كين، من بي‌كس،
چاره آن است كه سر داد در اين ره، باري. . . »
در شماره‌ي بعدي (171) نيز دو صفحه از هفته‌نامه به «سيد ابوالقاسم نباتي» اختصاص دارد كه دنباله‌ي مقاله‌ي اخير است و در انتها چهار قصيده از نباتي حسن ختام مقاله است.
شماره‌ي 177:
در اين شماره نامه‌ي تاريخي «امام خميني» به «ميخائيل گورباچوف» رئيس جمهور كشور شوروي، توسط استاد به تركي ترجمه و در سه قسمت تا دو شماره‌ي بعدي به چاپ رسيده است.
شماره‌ي 184:
از اين شماره تا شماره‌ي 190، اشعار «قاسم قاسم‌زاده» شاعر معاصر اهل باكو آورده شده است:
گؤرمه‌ينجه ملتينين،
اؤز خطيني، امضاسني.
يانا- يانا دئدي شاعره،
تاريخ وئرسين ظالملرين
باعث‌لرين جزاسني.
شاعر دئدي،اديب دئدي،
ائل دردينه قولاق آسان،
درمان يازان
طبيب دئدي . . . عاليم دئدي. . .
حبس اولوندو، طعنه‌يدي،
دئديگيني ينه دئدي . . .
*
سندن آيريلاندا داغلار جوانديم
ايندي گؤروشنه قوجا گلميشم.
قايقلار أوستومه دوشو- تالانديم
اوزومه اوزتوتوب بورجا گلميشم.
ديله‌گيم چوخسادا گل اسيرگه‌مه
نه آرزو ايله‌سم يوخومدور ديمه
قايتارسن بو دمده‌ن مني اودمه
دوشمشم يامانجا سوچا گلميشم . . .
*
بو تورپاقا زينت وئرمش، سقال چكمش طبيعت
اونو منه آنا ائده‌ن دگيل تكجه بو حكمت
كتابلارا سيقشمايان تاريخي وار آدي وار
بونلار اوزاخ كچميشلردن قاليب منه يادگار.
سينه‌سيني آچ تورپاغين عصرلري دانئشدر
يئر آلتيندان چئخان ساخسي، چيني قابلار، مس سهنگ
سارپ قايايا حك اولونمش او اژدها، او ملك. . .
و در حاشيه‌ي صفحه نيز اشعار «ميرزا محسن تأثير» ديده مي‌شود و به همين صورت تا چند شماره ادامه پيدا مي‌كند.