دکتر ح. م. صدیق 14 ایل «سهند» هفته‌لیگینی «اطلاعات» روزنامه‌سی امتیازیندان استفاده ائدرک، یازیب و نشر ائدیردی. بو نشریه‌نین آلتی یوزه یاخین نمره‌سی نشر اولموشدور. بو نمره‌لرده آذربایجان دیل و ادبیاتینا مخصوص بیر چوخلو یازی و مطلب واردیر. بیز بو تیترین آلتیندا همین یازیلاری یاواش یاواش تقدیم ائده‌جه‌ییک.
میرزا محسن تاثیر
«تاثیر»ین شعرلرین وئرمزدن اول، بونادا اشاره ائده‌لیم کی او، شاه عباس طرفیندن تبریزدن اصفهانا زور ایله سورگون اولان شاعرلردن بیریسی ایدی. صائب و قوسی ایله بیر زاماندا یاشایارمیش. اؤز لیاقتی نتیجه‌سینده دولتی ایشلرده‌ده نفوذ قازانمیش. حتی بیر مدت یزدین حکومتی اونا وئریلمیشدیر. بونا گؤره اونا بعضا «تاثیر یردی» ده دئییلیر. لاکن «تاثیر» دربارا عاصی اولموش و عزل اولمونموشدور. اؤزو بو مساله‌نی فارسجا یازدیغی «جهان نما» مثنوی‌سینده شرح ائدیر. تآثیرین مهم فارسجا قصیده و غزلیات دیوانیندان باشقا،یئددی بویوک و قیمتلی مثنویلری ده واردیر:
هی! هی! بو گۆن داخی نه عذار و نه گونه‌دیر،
رنگین نه‌دن شکسته و خورشید گونه‌دیر؟
گویا اسیرسن بیر اؤزۆن تک ستمگره،
رنگین شکسته اولماغی، اوندان نمونه‌دیر.
ایسترسن ائیله سن اونو یا ایستر اول داخی!
گل دوغروسونو سؤیله گؤرۆم کیم نه گونه‌دیر.
یاشلی گؤزۆن، غمین اۆزۆن، آشفته سؤزلرین!
عاشقلرین طریقه‌سی مایل جنونه‌دیر.
معشوقدان داخی سنه نسبت د‌گیلدی عشق،
آخر دئمزلر اول نه ایدی، ایمدی بو نه‌دیر؟
منع ائتمه، شُکر ائیله کی یار اولدو قدردان،
«تأثیر» سن همیشه ایشین واژگونه‌دیر.
* * *
منیم تک هئچ کیمین احوالی درهم اولماسین یارب،
غریب و بی‌کس و بی‌یار و همدم اولماسین یارب!
وطن خلدوندان ایراق، آیری دۆشمۆش حور و رضواندان،
گر آدم نسلی‌دیر، محتاج آدم اولماسین یارب!
قفس ایله قناعت ائیله‌میش قوش باغ و گُلشندن،
. . . ایچدیگی قان، بیلدیگی غم اولماسین یارب!
اولوب قان زار کؤنلۆم قطره ـ قطره دامدی گؤزلردن،
بو عالم کیمسه ده اشک دمادم اولماسین یارب!
دولو مینای مِی تک اولموشام احباب الیندن رد،
قرین آه و افغان چشم پرنم اولماسین یارب!
ازلدن بیعت ائتمیش لاله تک درد ایله درمانیم،
جگر داغینا کؤنلۆن قانی مرهم اولماسین یارب!
مگر تغییر اولا «تأثیر» حقدن بخت و اقبالین،
خط نقش جبینین خط خاتم اولماسین، یارب!
* * *
قالخ یئردن، ای پری! بیر جلوه‌ی مستانه ائت،
بیدی مجنون ائیله‌دین، شمشادی هم دیوانه ائت.
بیر خرام ناز ایلن محفلده ای نازک نهال،
سروی قمری ائتمیسن، شمعی داخی پروانه ائت.
بو گؤز ایلن منت میخانه چکمکدیر خطا،
گوشه‌ی چشم ایله باخ، هر گوشه‌نی میخانه ائت.
ایکی مین فرهاد و مجنون هر لبین ایجاد ائله‌ر،
جلوه‌لن، شیرین و لیلی قصه‌سین افسانه ائت.
ایستی‌لیک منظور اگر اولسا شراب نابدان،
عاشقی یاندیر، کؤلۆندن ساغر و پیمانه ائت.
مین دلِ آزاد، ائدیب زلف پریشانین اسیر،
سرو آغاجیندان او زلف دلکشی چین شانه ائت.
ایکی عالمدن گؤتۆر أل، ای کؤنۆل! جانان اۆچون،
سن داخی «تأثیر» تک بیر همت مردانه ائت.
* * *
مه گیزله‌دی اۆز چهره‌ی خندانینی گؤرگج،
جیران سئویشیب نرگس فتانینی گؤرگج.
شمشاد کی مُوزون ائله‌میش مصرع قامت،
قالدی قورو اول سرو خرامانینی گؤرگج.
چاک ائتدی کتان کؤینگی‌نی صبح قیامت،
ای ماه فلک چاک گریبانینی گؤرگج.
گر فی‌المثل آئینه اولا سد سکندر،
گؤزۆ بولاشیر چهره‌ی تابانینی گؤرگج.
ایلان کیمی زنهاره گلیب دیل چیخاریبدیر،
پیکاندان اوخ ناوک مژگانینی گؤرگج.
هر چند دوروبدور اۆزۆنه ماه فروزان،
باغری قیسیلیر مهر فروزانینی گؤرگج.
یاقوت فرنگ آه ایله دیکلندی چراغی،
مین حسرت ایله لعل بدخشانینی گؤرگج.
سُنبل کی چیخاریب خط منشور گلستان،
باطل سایینیر زلف پریشانینی گؤرگج.
ساندی کی گلستاندا اوچان خیل پری‌دیر،
تأثیر سواد خط ریحانی‌نی گؤرگج.
* * *
نه باشیمی تانیرام، نه آیاق مِی‌دن ایراق،
باش اول زمان دوتارام من کی ساقی دوتدو آیاق.
نه گۆنلر[ی] کی قازار چرخ پیر هلالی ایله،
تعدی اهلیده ای کاش اولماسین دیرناق.
گۆنۆم نه گۆندۆر و گئجه‌م نه گئجه‌‌یه بنزه‌ر،
بو جرم ایله کی تمیز ائتمیشم قارادان آغ.
سحر خرام ایله گُلزارا گیر کی غنچه‌ی گۆل،
یئتیرسه عکس مِی لعلین ایله تازه دماغ.
مگر کی باغ ازلدن اسیر حُسنۆندۆر،
کی بندیلر کیمی جدول قویوب آیاغینا باغ.
حدیث وصف عذارین ائشیتمک ایستر کیم،
بهار لاله و گۆلدن صبایه وئردی قولاق.
گره‌ک فلک کیمی سرگشته‌ی محبت و مهر،
کی داغ تک اولا گؤی هر یئری کی اولماسا داغ.
مقید سخن، آسوده‌لیک گۆنۆ گؤرمز،
خموش اولاندا دئیرلر کی:«ـ دیکلندی چراغ!»
فلک‌ده گر اولا مغرور، باش سنه گتیریر،
ایتیردی اؤزۆنۆ «تأثیر» سندن ائتدی سُراغ.
* * *
داغیتدی عاغلیمی بیر نازلی دلبر شمع تک قانلی،
یئیین آتلی سپاهی، گۆن قیلیجلی، بدر قالخانلی،
نه ایللر آی کیمی تسخیر جانلار چون سیاه ائتدین،
خطین عنبرلی، خالین سعدلی، قاشین قارامانلی.
اولوردو بیر اؤپۆشله خوش‌نشین عشاقلار نقشی،
اگر بیر آزاجیق لعل لبین اولسایدی مِیدانلی.
منی یار ایله گؤرگج قاچدیلار نامرد ناصحلر،
تیرینی جان‌سیز ائیله، گر مقابل اولسا بیر جانلی.
تعجب یوخ، اگر جانان ایلن نسبت درست ائتسم،
کی ائتدی کؤنلۆمۆ اول آتشین عارض داغستانلی.
بسی قانلار تؤکۆب لعلین کی گؤزلردن نهان اولموش،
بلی معمولدور خونخواهدان اۆز گیزله‌دیر قانلی.
عجب کافر مثلث مدعی «تأثیر»ه توش گلمیش،
ابابکر اۆزلۆ، ایمان‌سیز عُمر، قویروقلو عثمانلی.
* * *
بیتیردیم حاجتیم، گؤردۆم، گؤتۆردۆم أل دعالاردان،
گؤزل مقصود ایمیش بی‌مدعالیق مدّعالاردان.
سنه محتاج اولانلاردان نه حاجت، ايستیه‌م حاجت،
گدا هرگز توقع ائیله‌مز مطلب گدالاردان.
اگر حق یادی ایله آشناسان اومما یاری‌لیک،
توکّل دامنین ألدن چیخاران ناخدالاردان.
جهانی گؤرمه‌‌سین یئیرک کی بیر ممنون ائدن گؤرسن،
نظر نوروندان أل چک، چکمه منّت توتیالاردان.
سنه سانمازسان اولسون متفق گۆزگۆده تمثالین،
اگر من گؤردۆگۆم گؤرسن وفاسیز آشنالاردان.
بلا محبوبلار دامینا دۆشمۆش ناتوان صیدم،
منی قورتارما یارب! ذوق ایلن دۆشمۆش بلالاردان.
ایشیم ألدن چیخیبدیر تا چیخیبدیر دامنین ألدن،
تأسف سودو اولماز، اولما غافل بینوالاردان.
نگارین کاکل و زلف و خطین مشک خطا سؤیلر،
الاهی دوتما «تأثیر»ی بو باش وورموش خطالاردان.
* * *
منه بینوا دئیرلر،
ستم آشنا دئیرلر.
غمه مبتلا دئیرلر،
سنه بی‌وفا دئیرلر.
بُته گر وفا گراندیر،
بو قدهر ستم زیاندیر،
ائلمه کی چوخ یاماندیر،
سنه بی‌وفا دئیرلر.
داهی قالمادی قراریم،
چیخیب ألدن اختیاریم،
قارا ائتمه روزگاریم،
سنه بی‌وفا دئیرلر.
نه گۆل ایسترم، نه سوسن،
نه نشاط باغ و گُلشن.
منه شاد اولدو دشمن،
سنه بی‌وفا دئیرلر.
منی عشقدن سووتما،
گؤزۆ یاش ایکن قوروتما،
قولونام، منی اونوتما!
سنه بی‌وفا دئیرلر.
سنه مه وئریب صباحت،
گۆل قامتین قیامت،
ستم ائتمه بی‌نهایت،
سنه بی‌وفا دئیرلر.
داهی ایشیمه گیریشمه،
اۆره‌گیمله چوخ اریشمه،
قوشو سئرچه‌یه کمیشمه،
سنه بی‌وفا دئیرلر.
سنی حق یاراتدی مهوش،
یۆزۆن آی، لعلین آتش،
منه وئرمه چوخ کشاکش،
سنه بی‌وفا دئیرلر.
ستمین مدام اولدو،
دیریلیک حرام اولدو،
اۆره‌گیم تمام اولدو،
سنه بی‌وفا دئیرلر.
* * *
بُتوم، صنمیم، شکسته پرم،
خبر ائیله‌دیم کی بی‌خبرم،
وفا صفتم، جفا چکه‌رم،
سنی سئوه‌رم، سنی سئوه‌رم،
نه گۆل سئوه‌رم، نه سرو چمن،
نه عنبر تر، نه مشک ختن،
نه صبح سفر، نه شام وطن،
سنی سئوه‌رم، سنی سئوه‌رم،
گؤزۆن نگهی ستم خبری،
شکفته لبین یۆزۆن ثمری،
گؤزه‌ل اؤپۆشۆن، لبین اثری،
سنی سئوه‌رم، سنی سئوه‌رم،
جهانی گؤرۆم، سپهره باخیم،
سنی چۆ گؤرۆم، مهی بوراخیم،
فلک پوزولور چو اشکیم ـ آهیم،
سنی سئوه‌رم، سنی سئوه‌رم،
بهارِ رُخون قرین صفا،
کشیده قدین نهال رسا،
کرشمه‌لرین نوید وفا،
سنی سئوه‌رم، سنی سئوه‌رم،
سنین کیمی یوخ نه مه، نه فلک،
وفا بیله‌سن، داخی نه گره‌ک،
نه حور و پری، نه مهر ملک،
سنی سئوه‌رم، سنی سئوه‌رم.
* * *
آه ای مهوش غمیندن تا اؤلۆم نالان اولوم،
باشینا چئوریلمه‌میش عشقینده سرگردان اولوم،
متصل قان آغلاییم، شمع شب هجران اولوم،
اولما حالیمدان خبرسیز، من سنه قربان اولوم.
تا گئدیبسن مهوشیم، صبر و قراریم قالمادی،
گُلشنیم رنگ خزان توتدو، باهاریم قالمادی،
انتظاریم حددن آشدی، اختیاریم قالمادی.
اولما حالیمدان خبرسیز، من سنه قربان اولوم.
تا قوجاغیمدان ایراق دۆشدۆن تن بی‌جان منم،
آیری خندان لبلریندن شبنم گریان منم.
همدمیم آه و فغاندیر، آتش سوزان منم.
اولما حالیمدان خبرسیز، من سنه قربان اولوم.
ای اۆزۆن گۆل، کاکلین سُنبل، قدین سرو روان،
حددن آرتیق دۆشمۆسن بتلر آرا، نامهربان،
واختدیر رحم ائده‌سن هجران ألیندن، الامان،
اولما حالیمدان خبرسیز، من سنه قربان اولوم.
تا دوداغین ایکیسیندن مهوشیم، جرعت کشم،
أل چکیب جام شراب نابدان خجلت کشم،
ضعف ألیندن خامه‌ی مو اولدوم و منت کشم،
اولما حالیمدان خبرسیز، من سنه قربان اولوم.
یاد اول ایّاملار، اول یاخشی ـ یاخشی چاغلار،
دمبدم اؤپمکلر و مُحکم سنی سیخماقلار.
بیر بیره بیز مهربان، حسرت چکن اویماقلار،
اولما حالیمدان خبرسیز، من سنه قربان اولوم.
* * *
آیی گؤرمه‌لی دئیللر،
بُتی سئومه‌لی دئیللر،
بئلی اینجه‌لی دئیللر،
لبی غنچه‌لی دئییلر،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
صنمیم، بُتوم، نگاریم،
قارا گؤزلۆ گُلعذاریم،
گؤزل اۆزلۆ نوبهاریم،
داخی قالمادی قراریم،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
بو نه حُسن بی‌نشاندیر،
بو نه لعل جان ستاندیر،
بو نه اؤپملی دهاندیر،
اؤپۆشۆ غذای جاندیر،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
نگهین تمام افسون،
باخیشین وورار شبیخون،
سنه مهر و ماه مفتون،
اۆزۆن آی و چهره گلگون،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
نه قدهر قیلیم خیالین،
نولا گر گؤرۆم جمالین!
رُخون اۆزره خط و خالین،
منه توش گله خیالین،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
قول اولوم او یاخشی قاشا،
او دوداق ایلن ساواشا،
منی وورما داغا، داشا،
کی مهین قویاشدان آشا،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
چکه‌سن اگر نقابی،
قویاش اولماز آفتابی،
فلک ائیله‌دی حسابی،
سنی بُتلر انتخابی،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
نولا گر دوراق آیاغا،
گئده‌لیم سنینله باغا،
سنی بیر چکیم قوجاغا،
قویالیم دوداق ـ دوداغا،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
منی آنجاق ائتمه روسوا،
گئجه‌لر گل ای دلارا!
داخی ائیلمه محابا،
ائله دردیمی مداوا،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
سنه محو اولوب ملاحت،
سنه جان وئریر لطافت،
سنه یاراشیر نزاکت،
قد دلکشین قیامت،
سنه گنجه‌لی دئیللر.
* * *
اۆز گیزلمه ای ماه فلک! شاهی سئوه‌رسن،
رحم ائیله اگر بنده‌ی درگاهی سئوه‌رسن.
ساخلا منی گر عاشق جانکاهی سئوه‌رسن،
سروقتیمه گل بیر داهی، آللاهی سئوه‌رسن.
تا سندن ایراغام، پوزولوبدور خور و خوابیم،
پردور دل پرخونیم ایله جام شرابیم،
هجرانینا آللاهدا بیلیر قالمادی تابیم،
سروقتیمه گل بیر داهی، آللاهی سئوه‌رسن.
ای قاشلاری دلکش، گؤزۆ جادو، قدی رعنا،
سندن نه عجب گر ائله‌یم رحم تمنا،
طاقت نه قده‌رلر گتیریر عاشق شیدا،
سروقتیمه گل بیر داهی، آللاهی سئوه‌رسن.
ساقی سحر اولدو، سنه گۆل وئردی پیاله،
ته بنده‌لیگی داغ ایله گر ائیله‌دی لاله،
بیر ساغر ایلن نولا گتیرسن منی حاله،
سروقتیمه گل بیر داهی، آللاهی سئوه‌رسن.
ای شوخ جفا پیشه! ذلیلم ستمیندن،
دیوانه اولوب داغلارا دۆشمۆش ألمیندن،
رحم ائیله کی ألدن چیخارام درد غمیندن،
سرواختیما گل بیر داهی، آللاهی سئوه‌رسن.
مشکین کیمی موجود دگیل بیر قد موزون،
گۆل قونچاسی تک لعل تنین، عارض گلگون،
ای لیلیِ عالم چو ائدیبسن منی مجنون،
سروقتیمه گل بیر داهی، آللاهی سئوه‌رسن.
هی! هی! نه گؤزلدیر قدین ای سرو خرامان،
زلفۆن شب محشر کیمی، اۆزۆن مه تابان.
گؤزلر ایشیغی نکهت ایلن یوسف کنعان،
سروقتیمه گل بیر داهی، آللاهی سئوه‌رسن.