محمد داوریار اردبیلی
سون ایللر دقتلری اطرافلی و ان چوخ جلب ائده‌ن عالِملردن بیری دوکتور حسین محمدزاده‌ی صدیق‌دیر. ادبیات، مدنیت، دیل و ادبی ـ مدنی ارثیمیزین بیر سیرا ان مهم علمی ـ نظری موفقیتلری اونون آدی ایله باغلی اولدوغو حالدا، هله‌ده یارادیجیلیغی، علمی ـ ادبی فعالیتی و اثرلری‌نین آراشدیریلماسی لازیمی قدر علمی تحلیلینی تاپمامیشدیر. مینلرله صحفه کتاب یازدیغی حالدا، اونون باره‌سینده چوخ آز یازیلمیش، اثرلری احاطه‌لی شکیلده تدقیق ائدیلمه‌میشدیر. دۆشۆنۆرم کی اونون حقّینده چوخ آز ایش گؤرمۆشۆک. حیات و فعالیتینی گئنیش تدقیق ائتمه‌میشیک. بونونلا بئله، یوردوموزون مدنیت، تاریخ، ادبیات و دیلی‌نین عاشیقلاری و صدیقین علمی ـ ادبی ـ تدقیقی ارثینه بؤیۆک ماراق گؤستره‌نلردن بعضی‌سی «صدیق» حقّینده خیردا مونوقرافییالار (ترجمه‌ی حال) لا، ادبی ـ علمی یازیلارلا، مقاله‌لر‌له اؤز اوستادینا حرمتلرینی تجسسم ائدیبلر. لاکن «صدیق شناسلیق» ساحه‌سینده گؤرۆلمۆش و گؤرۆلن ایشلر زمان کئچدیکجه اوستادی سئوه‌نلرین و آذربایجان عاشیقلاری‌نین آرتان طلبلرینی تأمین ائده بیلمز. چۆنکی «صدیق شیناسلیغی» هم کمیت و هم کیفیتجه داها یۆکسک پلّه‌یه قالدیرماق احتیاجی دویولماقدادیر.
بۆتۆن بو اثرلر اؤز دُورۆ اۆچۆن نه قده‌ر موفقیت‌لی و مهم اولسادا، بونلارلا کیفایتلنمک اولماز. «صدیق شناسلیق» قارشیسیندا دوران مهم ایشلر و طلبلر هله‌ده تدقیقاتچیلاری گؤزله‌ییر. ایندی داها جدّی و معاصر شخصیت شناسلیق علمی‌نین نظری ـ عملی سویه‌سینه اویغون اولاراق اثرلر یاراتماق واختی چاتمیشدیر.
«صدیق شناسلیق» چوخ جهتلی تدقیقی ـ علمی و نظری ـ عملی خصوصیتلی بیر علم اولاراق سندشناسلیقدان چیخیب، علمی ـ نظری شعبه‌یه اساسلانان بیر علم ساحه‌سینه چئویریلمه‌لیدیر.
معلوم اولان نه آز نه چوخ دۆز 10- ایل اول اونون یارادیجیلیغینین اؤیره‌نیلمه‌سینه تشبّث ائدیلیب، بو تاریخدن سونرا، معین تدبیرلر گؤرۆلمه‌یه باشلانیلمیش، صدیق یارادیجیلیغینا، ماراق خیلی آرتمیش، تدقیقینه گۆجلۆ مئیل گؤستریلمیشدیر. اونون حقّینده آذربایجانجا و فارسجا نئچه ـ نئچه کتاب یازیلمیشدیر.
«صدیق شناسلیق» ساحه‌سینده بیر سیرا مقاله و کتابلارین چاپ اولماسی، «صدیق» تدقیقاتینا مکتوب مناسبت، شاگردلری‌نین درین حرمت و احترامی‌نین علامتی اولاراق، بو یازیلار و صدیق سئوه‌نلرین ترتیب ائتدیکلری آغیرلاما مجلیسلری، عزیزلمه ییغینجاقلاری و مدنی تدبیرلر ثمره‌لی تأثر گؤسترمکده‌دیر.
«صدیق» باره‌سینده قلم ویرانلار و «صدیق شناسلیق علمی»نین زنگین‌لشمه‌سینده چالیشانلار (بهروز ایمانی، ائلدار محمدزاده، دکترمرتضی مجدفر، امید نیایش، امیر چهره‌گشا، رضا همراز، مهندس محمد صادق نائبی، صدیار وظیفه (ائل اوغلو)، حسن ریاضی (ایلدیریم)، سیداحسان شکرخدایی، خانم مهندس لیلا حیدری، حامد ایمان و محمد داوریار) آراسیندا، هامی‌دان چوخ فعالیت گؤستره‌ن، صدیق اثرلرینی آراشدیریب تدقیق ائده‌نلرین باشلیجالاریندان بیری جناب «مهندس محمدرضا کریمی»دیر. صحبت«ائلیمیزین آجییان یاراسی» آدلی کتابدان گئدیر.[1] ایکی نوبتده (1377-1381) چاپدان چیخمیش، «صدیق شناسلیق» دا اولدوقجا اهمیتلی، داها مهم و یئنی بیر آددیم اولان بو کتاب، بیر نئچه اثرین مئیدانا گلمه‌سینه یول آچمیش. منی ده یازماغا هوسلندیرن اساس حرکت وئریجی عامل و باشلیجا محرّک بو کتابدیر. «صدیق» حقّینده مقاله‌لریمه عائد قیمتلی معلوماتین چوخونو اونون کتابیندان آلمیشام. بو هر شئیدن اوّل کتابین آذربایجانجا یازیلماسیندان و بو سطیرلری قلمه آلانین آذربایجان دیلینده یازماغا جان آتماغیندان ایره‌لی گلیر.
عالِمین یارادیجیلیغینین تدقیقی باخیمیندان ایلک اساسلی علمی منبع کیمی دقتی جلب ائدیب اؤزۆنه پرچیمله‌ین بو کتابدا، اوستادین ادبی ـ بدیعی یارادیجیلیغی و علمی ـ مدنی فعالیتی، شخصی حیاتی و اجتماعی خدمتی وحدتده آلینیب تحلیل ائدیلیر. اجتماعی منشأیی، شخصیتی و اثرلری بۆتۆنلۆک ده (کومپلکس صورتده) تحلیله جلب ائدیلیب، اوخوجونون دقتی عالِمین علمی فعالیتلرینه، دُنیا گؤرۆشۆنه، حیاتی مقصدلرینه، یاشاییش تاریخینه، تحصیلاتینا، معلملرینه، مبارزه‌لرینه و علمی ـ ادبی ماراقلارینا یۆنلدیلمیشدیر. بیر علم کیمی فورمالاشماقدا اولان «صدیق شناسلیق» دا تمل رول اوینایان، اونون نظری اساسلارینی، تئوریک اؤزۆ‌ل‌لرینی، فوندامنتال (اساسی) اؤزه‌کلرینی و عملی شیوه‌لرینی تشریح ائده‌ن علمی ـ ادبی یازیلارا منبع اولان «صدیق شناسلیق علمی» اۆچۆن قایناق اهمیتلی مأخذ و عمومی معلومات کتابی ساییلان، صدیقین حیات و یارادیجیلیق ارثی‌نین تدقیقی، اؤیره‌نیلمه‌سی و نشری تاریخی اۆچۆن علمی اثر حساب اولونان، ایستر یازیچیلار ایسترسه ده تدقیقاتچیلار اۆچۆن تدقیقات منبعی، دائمی اؤیره‌نیش قایناغی اولان «ائلیمیزین آجییان یاراسی» اساسلاری، ترتیباتی، تعییناتی، معلوماتی، تصنیفاتی، انفورماسییاسی، علمی ـ تدقیقی تقدیماتی ایله آدامی واله ائدیر.
حرمتلی مؤلف، صدیق شیناسلیغین مهم نظری مسئله‌لری و اساسلارینی ایشله‌ییب حاضرلامیش، یازیچی و اوخوجو کۆتله‌لری اۆچۆن علمی ـ نظری حاضرلیق وئرمیش، عملی فعالیتی‌نین نظری بنوور‌ه‌لرینی0ایشیقلاندیرمیش، صدیق یارادیجیلیغینی دُورله، منسوب اولدوغو اجتماعی ـ ادبی جریان ایله علاقه ده نظردن کئچیرمیش، بؤیۆک شخصیتین حقیقی ـ ملّی، علمی ـ مدنی منسوبیت و موقعیتینی دقیق تعیین ائتدیکدن سونرا، کیفایت قدر مثاللار وئرمیشدیر کی اونلارین دا ده‌گه‌رینی دقیق معین‌لشدیرمیشدیر.
اجتماعی ـ ادبی مضمونو، علمی اهمیتی، نظری سویه‌سی، علمی ده‌گه‌ری، ایشلنمه اوسلوبونون اؤزۆنه مخصوصلوغو، اوستادین حیات یولو و یارادیجیلیغینا عمومی باخیشی نظریندن، «صدیق» ارثی‌نین اطرافلی اؤیره‌نیلمه‌سی، قیمتلندیریلمه‌سی و خلقه چاتدیریلماسی، اثرلرینه قیسساجا نظر سالینماسی، اونلارین خلاصه‌سی‌نین وئریلمه‌سی جهتیندن، ایشین اساسی، احاطه‌لیلیگی، بیلیکلرین سیخلیغی، یارادیجیلیغینین بۆتۆن تفرّعاتینا توخوندوغونا گؤره، معلوماتی و ایضاحلی گؤستریجی‌لری، «صدیق» حیاتی‌نین طلبه‌لیک، معلملیک، عالِم‌لیک، تدقیقاتچیلیق، و یازی‌چیلیق صحیفه‌لرینی، یعنی بۆتۆن شعورلو حیاتینی تحلیل باخیمیندان مستثنا منبع اولان «ائلیمیزین آجییان یاراسی» کتابی اوستاد دکتر حسین محمدزاده صدیق حقّینده کلّی مقداردا معلومات ایله دولودور. جناب محمدرضا کریمی‌نین طرفیندن «صدیق شناسلیق» ساحه‌سینده بؤیۆک تدقیقی ده‌گه‌ره مالک یگانه ترجمه‌ی حال تدقیقات اثری‌نین یازیلماسی و تحقیقی آراشدیرما «سند» وجودا گتیرمه‌سی آدلی ـ سانلی، شانلی شهرتلی عالِم ـ معلیم امه‌گینه حرمت حسّیندن ایره‌لی گلمیشدیر.
بۆتۆن سونراکی تدقیقات اۆچۆن انفورماتیک رولونو ایفا ائده‌ن، صدیق شیناسلیغی جهتدن زنگین‌لشدیره‌ن، صدیقین شخصیتی و اثرلری ایله علاقه‌لنن‌لره سون درجه قیمتلی تحفه اولان، اونا ماراق و رغبتیمیزی آرتیران «ائلیمیزین آجییان یاراسی» صدیق شناسلیق حرکتلرینه تکان وئرمیش و ادبی ـ مدنی قوّه‌لرین «صدیق» اطرافیندا توپلانماسینا سبب اولموشدور.
صدیق شناسلیغین مهم موفقیتلریندن، نظری نائلیت‌لریندن، علمی ـ عملی آددیملاریندان، صدیقی تدقیقین مکمل نمونه‌لریندن اولان «صدیق» ارثی‌نین ادبی ـ بدیعی و ملّی ـ مدنی معناسی‌نین اهمیتی‌‌نین ادراکی باخیمیندان، داها دریندن ایضاح ائتمک ضرورتی نظریندن، آذربایجان دیلینده ایلکینجی و قیمتلی، میثیل‌سیز و هله‌لیک سونونجو اثر «ائلیمیزین آجییان یاراسی» آدلی کتابدان عبارتدیر.
صدیق شخصیتی‌نین ملّی ـ مدنی ماهیتی‌نین حقیقی ده‌گه‌ری‌نین، یارادیجیلیق خصوصیتی‌نین، اجتماعی قیمتی‌نین اساسلارینی هر طرفلی تحلیل ائده‌ن جناب کریمی، صدیق شناسلیغین اساس نظریه‌لرینی ییغجام شکلیده ایضاح ائتدمیشدیر. کیچیک بیر کتابدا، آنجاق دئییلمه‌سی واجیب اولان، لاکن دئییلمه‌ین سؤزلرین، فکرلرین چوخونو افاده ائتمیشدیر. بو کتاب صدیقی هر طرفلی بیلمک اۆزه‌رینده قورولموش، «صدیق شناسلیق» یعنی «صدیق» حقّینده علمی؛ نظری جهتدن اساسلاندیرمیش یگانه نظریه‌لر ایره‌لی سۆرۆلمۆش، ها بئله بیر سیرا اونون علیهینه اولان نظریه‌لر تنقید ائدیلمیشدیر.
صدیقه علمی باخیشلارین تکاملو اولاراق، بو کتاب صدیق شیناسلیغین نظری، علمی ـ ادبی اساسیدیر. اونون آیریلماز حصه‌سیدیر. جناب کریمی، صدیق شناسلیق فلسفه‌سینی ایشله‌ییب حاضرلامیش، اونون نظری منبعلرینی گؤسترمیش، دریندن تحلیل ائدمیشدیر.