محمد سبحانی (حرفشه)نی ایگیرمی ایل بوندان اؤنجه‌دن تانیرام، تهرانا گلیب اورادا طلبه‌لیك ائتدیگی ایللردن. او، مکمّل دینی تحصیل آلیب، معرفت کسب ائدیب، فقه، اصول، کلام و بو کیمی علملره یئیه‌لنمیشدیر. همده چیرپینتیلی اۆره‌ک و جوشغون دیل صاحیبیدیر. اۆسته‌لیک وطنینه صداقت بسله‌ین، دیلینی سئون و ادبیاتا ماراق گؤسترن ایده‌آللار صاحیبی اولان گنجلر سیراسیندا ایدی محمد. او، آخیجی لهجه‌لی و اویناق اؤلچۆلۆ شعر یازماق ایله، هر کسی تۆرکجه‌میزه مئیل و رغبت گؤسترمگه چکیردی.
ایگیرمی ایل بوندان قاباقکی گنج طلبه‌م، ایندی ائللریمیز اۆچۆن گنج روحلو، جوشغون دیللی، عاشیق روحلو، وطن سئوه‌ر و معرفت صاحیبی سایا گلن بیر شاعیر و یازیچی اولموشدور. اونون ایگیرمی ایل ایچینده یازدیغی شعرلردن سئچدیگی «آزاد یاشا» مجموعه‌سی، ایندی گؤز اؤنۆنده‌دیر.
محمدین شعرلری بیچیم باخیمیندان چوخ رنگارنگ و جور به جوره‌دیر. او، قوشما، گرایلی، بایاتی، دیوانی، غزل، مثنوی، قوشا بیت، مخمّس و سائره بیچیملرده شعر یازمیشدیر. آمما اساس اؤزه‌للیگی، بو شعرلرین طبیعی سیلابیک بیچیملرده اولمالاریدیر.
«قورتامیش صبر» عنوانلی شعری بیر مثنوی‌دیر.
مئیلیم دوشوب سنه آی گؤزل پری،
عاشیقین اولموشام، بیر دؤن باخ بری!
صبریم قورتاریبدیر، دؤزه بیلمیرم،
وصالسیز گؤللرده اۆزه بیلمیرم . . .
بونون کیمی مثنویلر، مضمون دایره‌سی باخیمیندان، هئچده عروض قالیبلاریندا اولان مثنویلردن قالان دگیلدیر. او، سیلابیک بیچیملرده مثنوی یازاندا، حتی ادبی بزه‌کلر گتیرمه و اؤلچۆلر ایله اویناماق هوسینه‌ده دوشور. میثال اۆچۆن «یاشدا جوان باشدا قوجا» مثنویسینده، بۆتۆن قافیه‌لر، هر بئیتده مستقل اولمالارینا باخمایاراق، بیرینجی شخص فعلی صیغه‌سیدیر:
بیر گۆل ایدیم، گۆلشنلری بزه‌ردیم،
بۆلبۆل ایدیم، گۆلشنلری گزه‌ردیم.
بالیق ایدیم، دریالاردا اویناردیم،
بولاق ایدیم، جوشوب داشیب قایناردیم . . .
آشاغیداکی شعر ایسه بیر غزلدیر:
راضی‌یام من سنین رضایتینه،
ائتدین چاره کؤنلۆم شیکایتینه.
ضیاسی گؤزلرین اویدوردو منی،
یئتیردی عالمین نهایتینه . . .
بو غزل سیلابیک بیچیمده‌دیر. باشقا غزللرده بئله‌ده، حتی آغیر اؤلچولری‌ده واردیر:
انسانلارا اینام وئریر برهانین، ای معلم!
مکتبلرده درسیمیزدیر دیوانین، ای معلم!
دوشونجه‌نین تفکّرون حکیمی سن دۆنیادا،
دورولدارسان انسانلارین آل قانین، ای معلم!
محمدین شعرلری مضمون باخیمیندان‌دا رنگارنگ‌دیر. شعرلری‌نین بعضی مضمونلارینی بئله سیرالایا بیلریک:
1. یورد سئوگیسی:
شاعیرین اۆره‌گی یوردو- یوواسی اۆچۆن چیرپینبر. او، دوغولدوغو یئر «حرفشه»نی دلیجه‌سینه سئویر. شعر مجموعه‌سی‌نین گؤزه گلن یوردو حاققیندادیر:
گلین حرفشه‌دن سیزه سؤیله‌ییم،
گزمه‌لیدیر، گؤرمه‌لیدیر حرفشه!
و یا:
ائل ایچینده سنین باشین اوجادیر،
چکیلیبدیر گؤیه داغین حرفشه.
و یا:
گئدیردیم بیر زامان سنین یولونلا،
گؤردۆم چوخ راحاتدی یولوم حرفشه.
و یا:
کئچمیش ایاملاردان ایندی‌یه قده‌ر،
چالینار تویلاردا ساز حرفشه‌ده.
و . . .
2. اخلاق:
محمدین دیوانی‌نین ایکینجی اساس مضمونو، اخلاق نورمالارینا اویما و تمیز یاشاما تبلیغی‌دیر. او، آزاد یاشاماغی، اخلاق نورمالاری اساسیندا یاشاماق ایله بیر ساییر و اخلاقسیز یاشاماغی ده‌یرسیز بیلیر:
نفسین ایله جهاد ائله قارداشیم،
هر کوچه‌ده گؤردۆگۆنۆ آلما سن!
و یا:
آخماق آدام سنه یاخین گلسه‌ده،
گلمه‌گیندن گلمه‌مگی یاخشیدیر.
و یا:
رحم ائتگیلن خزان چکمیش بۆلبۆله،
قیزیل گۆل اۆستۆنده خار اولما یولداش!
و یا:
علم اوخویون عالیم اولون ائلیزده،
جهالتین کؤکۆن یولون دۆنیادا.
بئیتلری ایله باشلایان شعرلرین هامیسیندا اخلاق نورمالارینا اویماق و اخلاقلی یاشاماق پرنسیپلری تبلیغ اولونور. بئله مضمونلار محمدین دیوانی‌نین هر یئرینی احاطه ائتمیشدیر.
3. چیپلاق عشق:
محمدین شعرلرینده «عشق» ده واردیر و اساسا عشق موضوعو، اونون شعرلری‌نین سماسینی تشکیل ائدیر. آمما اونون عشقی تام جسارتلی، رئال و چیپلاق عشقدیر. ایستر آنایا، ایستر دوستا- یولداشا و ایسترسه‌ده خوشلاندیغی بیر سئوگیلی‌یه و قیزا اولسون، تام معنادا آچیق، دورور و آیدین عشقدیر. ساده و تکلّف سۆزدۆر.هئچ نه‌یی گیزله‌میر و هر نه‌یی چیپلاق ییان ائدیر. بونو ایسه، من شاعیر اۆچۆن بیر امتیاز ساییرام. او بو شعرلرینده حتی معشوقه‌سی‌نین آدینی‌دا چکیر و اونا خیطاب آچیقجا اظهار عشق ائدیر:
گؤزلری‌نین یانار عشقی،
اۆره‌گیمده وار بنفشه.
*
آی قیز سنی سئومیشم من،
حرفشه‌نین باغلاریندا . . .
*
آرزولارام سنی هر گۆن،
گلیب بیزده قال بنفشه . . .
*
گؤزل پری، گؤزل خانیم،
ان سئویملی مله‌گیمسن . . .
«محمد سبحانی» بو شعر مجموعه‌سی ایله چاغداش آذربایجان ادبیاتیندا، ائل شاعیرلری اثرلری آراسیندا اؤزۆنه مخصوص بیر یئر آچاجاقدیر و اونون منیمسه‌دیگی بیچیملرده شعر یازانلارا ایلهام قایناغی اولاجاقدیر.