خسته قاسیم
تیکمه داشلی حسین سیامی
عالیمدن درس آلدیم «الف-ب ی» اوچون،
صراحی لر دوزولوبدور مئی اوچون!
دلی کؤنول، غم چکیرسن نه ی اوچون؟
غملی گونون، شاد گونو وار دالینجا!
.... بوسؤزلری یازماقلا، تعریفه گلمه ین، تفسیره سیغمایان، بیر صنعتکارین، ساز-سؤز صنعتینده اؤز یئری، اؤز ایزی اولان بیر سویداشیمین عؤمرونو یارادیجیلیخ یولوندا - قیساجادا اولسا - سئیره چیخماق، سیاحت ائتمک، اونون سئوگی دالغالاریله، خالقیمیزین اوجسوز - بوجاقسیز ادبیات اوکئانیندا گزیشن ساییسیز اوخوجو کوتله لریله بیرگه ده یرلی خاطره سینی عزیزله مک ایستردیم!
محتشم آذربایجانین - عاشیق ادبیاتی 10-نجو هجری یوز ایللیکده- شاه اسماعیل ختایی دؤورونده، بوتون یوکسکلرده اوچوشان بولودلارلا اؤپوشن داغلارین، ذیروه لرینی بایراغی ایله بزه ییر! بو ادبیاتین «دورآت» لاری، «قیرآت» لاری، پولاد دیرناقلاری ایله، نه تک قونشو هم دیللی ولایتلرده، بلکه اوزاق-اوزاق، سس چاتماز، اؤن یئتمز اقلیم لرده_ده، جؤولان ائدیر، توزاناق سالیر! عاشیق ادبیاتی شعری، یعنی مضمونلارلا فورمالاشماغا معروض قالیر.
«ختایی» نین اون ایکی امام لی «شیعه» مذهبینه خصوصی اؤنم ایله یاناشماسی، خالقین مکتوب و غیر مکتوب ادبیاتی، یئنی دیلده- آغیزدا دولاشان، شفاهی خالق ادبیاتینا صمیمی قایغی گؤسترمه سی و ائل عاشیق لارینین باشی اوسته حمایه پرچمی آچماسی، بو صنعتین انکشاف یولونو داهادا هامار و آیدینلاشدیرمیشدیر.
عاشیق شعرینده معنویاتا باشلیجا یئر آییریب، اونون یوکسه لیشی ایله، یئنی نهضتین تومورجوقلاماسینا زمین یاراتمیشدیر! بو نهضتین اؤن سیراسیندا دایانان، قاراداغ ائلینین دونیا شهرتلی اوزانی،صنعت دونیاسیندا هئچ بیر چرچیوه یه سیغمایان قدرته مالک اولان« عاشیق قوربانی»ایدی کی یارادیجیلیغیندا: دینی و مذهبی مضمونلار داشییان اثرلریله، یاشادیغی دؤورون و محیطین معنوی ده یرلرینی اوره ک اوخشایان چالارلارلا ترننوم ائدیر.« ختایی» دؤورونده، آذربایجان عاشیق صنعتی، اینکیشافینین یئنی دیریلیش مرحله سینه قدم قویوب و بیز- «ختایی» نین، عاشیق «قوربانی» ایله یاخیندان دوستلوغونا –بئله- شاهید اولوروق، -بئله کی: ختایی نین واختسیز و سارسیدیجی اؤلوم خبرینی آلان «قوربانی» یانیقلی شوک ایچریسینده سؤیله میشدیر:
گلمیشیدیم مورشودومه، دردیمه درمان قیلا،
نه بیلیدیم من گلینجه خاک ایله یکسان اولا؟!
...بو نهضت، «ختایی» و «قوربانی» دن سونرادا، عاشیقلار طرفیندن داوام ائتدیریلیب -11-نجی هجری یوز ایللیکده ،توفارقانلی عاشیق عابباس کیمی صنعتکاری صنعت عالمینه ارمغان ائدیر! و بوگون بیز اونون و دیگر یارادیجی عاشیقلارین معنوی ارثلرینین، نئجه ایلاهی، انسانی و فلسفی یوللاردا، سیلینمز ایز بوراخدیقلارینی آیدین-آشکار گؤره بیلیریک.
من دؤنه-دؤنه فخر ائدیره م کی،عاشیق ادبیاتینین اینکیشافینین داوامیندا، آذربایجان شیفاهی خالق ادبیاتیندا و عاشیق صنعتینده، اؤزونه مخصوص یئری و امضاسی اولان، ذیروه لر ذیروسی ساییلان، درین بیلگی و ساوادا مالیک اولان، اؤزوندن اول یاشاییب یاراتمیش، یالنیز عاشیق ادبیاتی دئییل، همده کلاسیک ادبیاتیمیزین معنوی ارزشلرینی دریندن آنیب_دویان، هم یئرلیم، تیکمه داشلی «خسته قاسیم» صنعت میدانینا آیاق باسمیشدیر!
او، 18-نجی میلادی یوز ایللیکده، سینه سی طبیعتین اؤرپه یی آچیلمامیش سیرلارا سیغیناجاق باغیشلایان «قارقالان» داغینین اته یینده زامانین سئیرینه دالمیش «تیکیلی داش»ین آناسی: «تیکمه داش»ین قوجاغیندا حیاتین آجیلی-شیرینلی آنلارینا قاتیلیر! بونو یازماق ، چوخ اونلو بیر صنعت اوستاسی نین اونودولماماسی اوچون، قیمتلی معلوماتلاری اورتایا قویماق دئمکدیر.
بو غرور دویدوغوموز، انسان قافیله سینین سروانلاریندان اولان، خسته قاسیم آدلانان بؤیوک عاشیق و شعرین تام رمزلریندن و اسراریندان آگاه اولان شاعیر، آنا دوغما دیاری:«تیکمه داش» دا موللا مکتبینی بیتیردیکدن سونرا،«اردبیل»ین «شیخ صفی» بقعه سینده بینؤوره سی قویولموش مدرسه ده کی زامانین تانینمیش علمی مرکزلریندن ساییلیردی- تحصیلینی داوام ائتدیریب، سونرا ایسه 14 ایل موددتینده «قم» و «نجف»شهرلرینده دینی تحصیل آلمیش، دینی، فلسفی؛ عرفانی و مختلف علملره مالک اولان بیر حاق عاشیغی و ائل شاعرینه چئوریلمیشدیر. بوردا گرکلی بیلیرم دینی حوزه اولان «قم» شهری باره ده اهمیتلی بیر موضوعنو وورغولایام: بیر عدده نین سندسیزجه سینه «قم» شهرینه «خسته قاسیم» یاشایان دؤورده علمی و دینی مرکز اولمادیغینا مدعی اولدوقلارینین جاوابیندا دئمک ضروری دیر کی: تاریخی منبع لره و قایناقلارا استنادا: آپاریلمیش تحقیقلر و تدقیقلر نشان وئریر:«قم» ون علمی حوزه سی، بیر دینی مرکز کیمی چالیشماسی ایکینجی هیجری یوز ایللییین آخیرلاری یا خود: اوچونجو هیجری یوز ایل لیین اوللرینه، اماملار حضرت امام رضا و حضرت جواد (علیه السلام)لارین حضورلاری اولان عصره تصادف ائدیر و بو مقدس حوزه نین 1200 ایلدن آرتیق، علمی و دینی مرکز اولماق عمرو واردیر.
مقدس قرآن کریمی حفظ دن بیلن و همچنین قرآن مفسری اولان «خسته قاسیم»ین یارادیجیلیق تومورجوقلاری «شیخ صفی» مدرسه سینده چیچکله نرک، او ، ایلک منظوم اثرلرینی یازماغا ناییل اولور. «اردبیل سفری» داستانینا استناد ائده رک: اردبیل مکتبینده، اونون اوستادلاری اونو یوکسک سویه ده اویرتمه یه جهد ائتسه لرده هئچ بیر موفقیت الده ائده بیلمه دیلر،ایش اورایا چاتیر کی اونو مکتبدن قووماغا تهدید ائدیرلر!جوان «قاسیم»، الی-الدن اوزولموش، عصب لری پوزولموش حالدا شیخ صفی مسجدینده بیر روایتده 17 گون و بیر روایتده 40 گون بست دوشورو نهایت حضرت «علی» علیه السلامی یوخودا گؤرور، مؤولاسی اونا «بوتا» بخش ائدیر و «قاسیم» بیر گئجه نین عرضینده «طریقت»ین ان یوکسک ذیروسینه قالخیر!
"خسته قاسیم" دئیر دست رست اولدوم،
شاه الیندن باده ایچیب مست اولدوم،
اون یئددی گون شیخ صفی ده بست اولدوم،
اوندا بیان اولدو دؤرد کتاب منه!
او 20 ایلدن آرتیق، عؤمرونو اوزون-اوزادی سفرلرده صرف ائدیر و دؤورونون مختلف علملرینی اؤیرنمه یه جهد گؤستریر. او،قرآن کریمی ازبردن بیله رک،اونو گؤزه ل آواز ایله اوخویوب، اؤز عالی خطی ایله یازیب- تکثیر ائد نلردن اولوبدور.
«خسته»، «شکسته»،«بیچاره» و «موللا قاسیم» تخللوص لری ایله یارادیجیلیق عالمینده میداندارلیق ائدیبدیر.
«سن نه سن؟» ردیفلی حربه –زوربا شئعرینده، بونلاردان علاوه جفر-اعداد علمینه واقف اولدوغونو، دؤرد مقدس دینی کتابین متنلرینی سینه سینده یاشاتدیغینی و عرفان عالمینده «قاف» داغینا یوکسلیشینی، و سیمرغون نظر کرده سی اولدوغونو یعنی اولو تانریا چاتدیغینی بیان ائدیر:
او محتشم فضولی نین نسلی یم،
بحرلرده: من عمانام، سن-نه سن؟
یوز آن دورد سوره نی معنا ائیله رم،
من ازبردن قرآن خوانام، سن-نه سن؟
تام بیله رم ترسه، ابجد-هووزی،
ایسته سم یازارام مین قاطار سؤزو،
دولانیر،منده دیر سیمرغون گؤزو،
یئریم «قاف»دیر، من سولطانام،سن- نه سن؟
انجیل، تورات، زبور، سینمده قرآن،
معرفتده منم دریای عمان،
تیکمه داشلی قاسیم»، اسکندر نیشان،
شؤکتده من سلیمانام،سن- نه سن؟
بو سایاقدا قلمه آلینمیش شعرلری نظره آلاندا، اونون اثرلرینین گئنیش بیر حیصه سی نین دینی آنلام داشیماسی، قرآن فلسفه سیندن سؤز آچیب، شیعه مذهبینه سئوگی بسله دییی آی کیمی عاری، گون کیمی دورو، ثبوته چاتیر.
آرتیق اسلام دینیندن و شیعه مذهبیندن سؤز آچان،دینی-مذهبی اینجه لیک لره دریندن بلد اولان شاعیر، یاراتدیغی «قیفیل بند» قوشمالارینین هامیسیندا، زنگین دینی سورغولاری اورتایا قویوب و اؤزوندن سونراکی متفکرلری و شاعیر لری گونلرله، آیلارلا، دوشونمه یه، تحقیق و تفحص ائتمه یه وادار ائتمیشدی. اونون یازدیغی «قیفیل بند»لریندن بیر نئچه سی یوز ایلدن آرتیق آرایا- عرصه یه گله ن تاریخدن سونرا، گؤیچه لی «عاشیق علعسگر» و اونون قارداشی اوغلو:«نورس ایمان» و «پروانه حسن» طرفیندن آچیلمیش، بیر چوخودا –هله ده کی وار: باغلی قالمیشدیر. بلی! بو «تیکمه داش» لی«خسته قاسیم»دیر کی اونون حاققیندا مقاله لر، کیتابلار یازماق طالعیمیزه دوشوبدور! اصلینده ایسه بوگؤرکملی سیما باره ده چوخلو کتابلار ایشیق اوزو گؤروب و گله جکده-ده یازیلیب- تدوین اولوب، آرایا –عرصه یه چیخاسیدیر . «خسته قاسیم» ین یارادیجیلیق یولو زامان-زامان تدقیقاتچیلار طرفیندن آراشدیریلاجاقدیر. ادبی- فولکلوریک فیکیرلری اؤزونده عکس ائتدیره ن یئنی کیتابلار عرصه یه گله جکدیر. سؤز شاعیرین یارادیجیلیق دونیاسیندان گئدیر. «خسته قاسیم»ین، عاشیق«علعسگر» طرفیندن آچیلمیش قوشما مستزاد «قیفیل بند»لریندن بیر نمونه:
خسته قاسیم:
بیر چارسودا، دؤرد درویشه توش اولدوم،
دوردو بیر-بیریله ائیلیر اختلاط،
حی اولور ممات!
دؤردونونده دیلی آیری، دینی بیر،
ایکی ده بیز گلدیک، اولدوق شش جهات،
اصل کائنات!
عاشیق علعسگر:
دؤرد کتاب هر یانا یولو گؤستریر،
«نفس» ایله ن«معرفت»،اولور شش جهات،
بئله امر ائیله ییب قدرت قادر:
بو امره قول قویان، تئز تاپار نجات،
ائیله اعتقاد!
«خسته قاسیم»ین یارادیجیغیندا بیر سیرا یئنی شعر فورمالاری واردیر کی اوندان اول کی شاعیر لرین خلاقیتینده، اونلارلا راستلاشمیریق،اوجمله دن «دوشله مه» ، «اول-آخیر» ،«دوداق دیمز» شعرلردیر کی «خسته قاسیم»ین بدیعی یارادیجیلیغی کیمی اورتایا چیخیب.
قوشما مستزادین دا ایلک اؤرنه یینی «خسته قاسیم» یاراتمیشدیر. اونون «نورس ایمان» طرفیندن آچیلمیش –داها- بیر قیفیل بندینی تقدیم ائتمک هئچده یئرسیز دئیلدیر.
خسته قاسیم:
یئددی ایوان، سگگیز سیوان، قیرخ ستون، بیر لنگری،
یئددی موللا، یئددی درویش،یئددی پوست ، یئددی دری،
یئددی مین قیرخدان ایره لی، سگگیز یوز دؤرددن بری،
بو ایشلری جمع ائده نین: سرینه اثر گلی،
پیر منیم، اوستاد منیم، یول منیم، ارکان منیم!
نورس ایمان:
یئددی ایوان جهنمدی،سگگیزی ریضوان صدا،
انبیالار، اوصیالار، قیرخ ستون،لنگر:خدا،
یئددی سهوی، یئددی شککی، یئددی روز، یئددی ندا،
یئددی مین قیرخ، کئچن تاریخ، سگگیز یوز دؤرد دور جدا،
هم وفاسیز، هم بنا سیز، نه اولسا ویران، منیم!
شاعیرین «خسته» تخللوصو داشیماغی حاققیندا قید اولونان مختلف روایتلرین ان گوجلوسو، اونون گنج یاشلاریندان تصووف دایره سینه وارد اولدوغو، اؤزونو ایلاهی عشق بیماری و خسته سی سانماغینا گؤره بو تخللوصو انتخاب ائتمه ییدیر!
بورادا، خسته قاسیمین یاشادیغی دؤورون تاریخی-اجتماعی حادثه لرینین نئجه اولدوغونو قئید ائتمه یه دایر بیر نئچه مطلبه اشاره ائتمک ایستردیم: بعضی منبع لرده تدقیقاتچیلاریمیزین خسته قاسیمین 17-نجی میلادی عصرده یاشادیغی و بعضی لرینین یازدیغینا گؤره: او 18-نجی میلادی عصرده حیات سورموشدور. 1372-نجی گونش ایلینده تیکمه داش آهیل- آغ ساققاللاریندان آلدیغیمیز معوماتا اساسا: خسته قاسیم اؤلوم تاریخی، اونون آرخادا قویدوغو 76-نجی«یای» فصلی نین سون آییندا اتفاق دوشموشدور کی تیکمه داشین «آشاغی مسجد» آدلانان مسجدینده ساخلانیلان بیر نسخه مقدس قرآن کریم کتابی نین جلدینده قیده آلینماسی معلوم اولموشدور. تاسف لر اولسون کی او قرآن، مسجدین یئنیدن تیکیلدییی زامان ایتمیش، آنجاق قوجا اهالی نین تصدیقله دییینه گؤره :خسته قاسیمین وفات تاریخی یازیلان قرآن دا « مشهدی عسگر مخبر» آدلی بیر شخصین تولد تاریخی درج اولونموشدور و بو ایکی – وفات و دوغوم – تاریخلرینین 50 ایل تام فاصله سی اولدوغو بللی اولونور –بیزسه رحمتلیک مشهدی عسگر مخبرین یاشام ایللرینی و اونون نئچه ایل بوندان اول رحمته گئتدییینی حسابلایاندا 1778-نجی میلادی و 1157 گونش ایلینه راستلاشیریق کی بو مساله یه مختلف مقاله لرده و1373-نجو ایلده چاپ ائتدیییمیز کیتابین مقدمه سینده اشاره ائتمیشدیک. اله گلن بو تاریخ ،همده رحمتلیک تیکمه داشلی عین اله کیشی نین بیان ائتدییی تاریخ ایله اوست- اوسته دوشور. اوزاماندان بئله، ایراندا، تورکیه ده و آذربایجان جمهوریسینده ،حؤرمتلی تدقیقاتچیلارین یازیلاریندا بو تاریخی مشاهده ائدیریک ،آنجاق یانلیشلیق اوزره، اونون خسته قاسیمین قبیر داشی یا باش داشیسیندا حک اولدوغونو قید ائتمیشلرکی ، بئله یازینین قبیر داشی و یا باش داشیسیندا اولدوغوندان کیمسه نین سراغ وئرمه دیییندن بو فرضیه نین مطلق سهو اولدوغونو ثبوتا یئتیریر..
اونون یاشادیغی دؤرون تاریخینی دقیق بیلمک، اونا گؤره اؤنملی دیر کی، هم خسته قاسیمدان سونراکی عاشیق صنعتینده بوراخدیغی تاثیرین ایزلری اوزه چیخیر، همده شاعیرین بیر سیرا اثرلرینده تاریخی حادثه لردن سؤز آچماسینا راست گلیریک. «نادر شاه»، اردبیل و تبریزدن –عثمانلی قوشونلارینی قوودوقدان سونرا، 1734-نجو میلادی ایلین اییون آییندا، «شاماخی» شهرینی هجوملا اله کئچیریب-داغیتمیش و «شیروان» دا «سورخای» خانین حاکیمییتینه سون قویموشدور. «سورخای» خان قاچاراق، «قازیقوموخ»ا گئتمیش و اونو ایزله ین «نادر شاه» اونو پناهینا گؤتورموش قازیقوموخو تالان ائدیب-یاندیریب و شاماخی اهالیسینی «آغ سو»یا –کؤچورموش، شهر بوش قالمیشدی... او حادثه اوز وئره ن زامان 32 یاشلی خسته قاسیم شاماخیدا اولوب و دئمیشدی:
کؤهنه شاماخینین سئیرین ائیله دیم
ال دیمه میش تزه باغلار قالیبدی
ائله کؤچوب – گئدیب اولوسو، ائلی،
ایشلنمه میش آغ اوتاقلار قالیبدی.
باشقا بیر قوشماسیندا بیرائلین سورگون ائدیلمه سیندن سؤز آچیر:
اوبالاریمیز صف-صف اولوب یوکله نیر
باشی آلا قارلی داغلار قال ایندی
بیز ایچمه دیک درده درمان سویوندان
سویوق سولار، بوز بولاقلار قال ایندی.
بیر سیرا عالملر و فولکلورشناسلار خسته قاسیمین اوزون مدت شاماخیدا و داغیستاندا یاشاماسیندان صحبت آچیب و او یئرلرده شاگردلری اولماسیندان خبر وئریرلر..
1997-نجی میلادی ایلده 65 یاشیندا اولان آشیق احمد صاداخلی اوستادلارینین خسته قاسیما چاتدیغینی بئله شجره صورتینده ارائه وئریر:
عاشیق احمد صاداخلی- عاشیق حسین ساراجلی- قوشچو ابراهیم، اورمیه لی دوللو اباذر - عاشیق عبداله-عاشیق علی قیرمیزی باش- عاشیق آبدال- خسته قاسیم
فولکلور شناسلارین دئدیگینه گؤره هله ده بورچالی و شیروان عاشیقلاری صحبته باشلایاندا خسته قاسیمین اوستادنامه لری ایله باشلاییرلار، تجنیس اوخویاندا مطلق خسته قاسیمین تجنیسلرینی اوخویورلار.
خسته قاسیمین داغستان سفری داستانیندان علاوه، همده اونون جنوبی داغستاندا لزگی ادبیاتینا درین تاثیر باغیشلاماسی ادبیات شناس لاریمیزا معلوم دور. بئله کی جنوبی داغیستان شاعیرلریندن بیر نئچه سی او جمله دن نوری افندی، حسن افندی القداری و باشقالاری خسته قاسیمین «باخ» ردیفلی دیوانیسینه نظیره یازمیشلار. آذربایجان و جنوبی داغستان عاشیق ادبی علاقه لری خسته قاسیم دؤرونه عایددیر. بو ادبی حادثه خسته قاسیمین جوان چاغلاریندا داغستان سفری زمانی باش وئریب.
داغستانین ایلک قوشما فورماسیندا شعرلر یازان مشهور شاعیری«سعید کوچکورسکی» اولموشدور کی، لزگی فولکلورونا، آذربایجان شفاهی خالق شعریندن قوشما فورماسینی داخیل ائدیب. همین داغستان شاعیری خسته قاسیمدان سونرا صنعت میدانینا قدم قویوب (1812-1769 م). خسته قاسیمین یارادیجیلیغینین بیر حصه سی داغیستان حیاتی و آداملاری ایله باغلیدیر.
عؤمرونون چوخ قیسمینی سفرده کئچیرن خسته قاسیم بوتون تورک دیللی خالقلارینین ادبیاتینا اؤز تاثیرینی باغیشلامیش و اونون مختلف سفرلری باره ده چوخلو داستانلار یارانمیشدیر. اونون ان مشهور سفریده داغستانلا باغلیدیر. بو داستاندا لزگی احمدله دئییشمه سینده اساطیری، دینی، فلسفی، عرفانی، ادبی و علمی مسئله لردن بحث اولونور. ایکی طرفین چوخلو سؤاللاری جوابلانیر و جاوابسیز قالانلاردا اولور! سونرالار مجلیسلرده عاشیقلار طرفیندن دانیشیلان بو داستانلار ایللر بویو خالقیمیزین معنوی بیلیمینده بؤیوک رول اویناییر.
اوستادنامه لری ایله داها چوخ مشهور اولان خسته قاسیم همده مختلف شعر فورمالاریندا جناس قافیه لری ،ائله جه ده مختلف مضمون داشییان جیغالی تجنیسلری یاراتماقلا اؤزوندن سونرا صنعت میدانینا قدم قویان عاشیق و شاعیرلره یئنی جیغیرلار آچمیشدی.
رحمتلیک فولکلورشناس پرفسور سدنیک پاشایئو،استاد عاشیق سلجوق شهبازی ایله بیرلیکده تیکمه داشا گلدیگینده کی گؤروشوموزده و ائله جه ده گنجه ده اولان گؤروشلریمیزده،دفعه لرله وورغولامیشدی کی،خسته قاسیمین داستانلاریمیزین قورونماسیندا وانکشافیندا بؤیوک رولو اولوب. بئله کی داستانلاری توپلاییب و داها دولغون شکیلده خالقا ارمغان ائدیب. او،همده نئچه _نئچه یئنی داستانلار یارادیب .
فیکیرلری دؤورونون حاکمیت سیاستی ایله باریشمایان شاعیرین بعضا ساده،آنجاق حکیمانه فیکیر داشییان شعرلرینده، شهرت پرست و خالقا هئچ بیر خئیری اولمایان وارلیلاری و حاکمیت خانلارینی قیناماق اؤز عکسینی تاپیر:
خسته قاسیم کیمه قیلسین دادینی،
جانی چیخسین اؤزو چکسین اودونو!
یاخشی ایگیت یامان ائتمز آدینی
چونکو یامان آددان اؤلوم یاخشیدیر!
خسته قاسیم اوستادنامه لرینده –همده- انسانلیغین مثبت جهتلرینی تبلیغ ائدیب خالقا ظلم ائده نلری پیس عمللردن چکینیب دوغرو یولا گلمیه دعوت ائدیر.
تیکمه داش قوجالاری نین دئدییینه گؤره خسته قاسیم ماهیر خطاط اولموش، اؤز شئعرلریندن علاوه قرآن کریمی و چوخلو کیتابلاری اؤز خطی ایله یازمیشدیرکی، نادرشاه مامورلاری طرفیندن چایا آتیلاراق آرادان آپاریلمیشدیر.
جدول کئش قورآنیم، قیرخ جیلد کیتابیم،
زرنیشانلی قلمدانیم،نئج (نئجه) اولسون؟!..
قئید اولونان بو ایکی میصراعنین حاققیندا، گئنیش و اطرافلی، تحقیقی و تدقیقی مقاله لر یازماق –مطلق ضروریدیر: جدول کئش قرآن، اونون قیرخ جلد کتابی و زرنشان قلمدانی، نه لردن خبر وئریر؟ زرنشان قلمدانی اولان شاعیر و خالقین اوره یینده یاشایان عاشیق، هانسی امکانلارا مالیک ایمیش؟... جدول کئش قرآن، نه دئمکدیر؟!
وورغولادیغی قیرخ جلد کتابدا، هانسی ژانرلاردا، بدیعی یارادیجیلیق مضمونلاریندا، دیگر- بیزه معلوم اولمایان ابداع ائتدییی ادبی جیغیرلار، یوللار، نئچه-نئچه آغیر زحمت لرین محصولو اولان داستانلار، منظوم و منثور اثرلر یئر آلمیشدیرکی بیر جبار سلطانین جاهلانه امری ایله کوکره ین بیر چایین کؤپوکلرینه توللانیر؟!
آمما اونون،سئللره –سولارا تاپشیریلمیش، اوره ک قانیله قیدالانمیش سؤزلری - ایتمیر... باتمیر، اؤلمور-یاشاییر، دولاشیر، سارالمیر- سولمور... گونو-گوندن داها آرتیق بوی آتیر،یاشیللاشیر،گؤیریر!
نهایت آذربایجان و قونشو خالقلارین ادبیاتیندا و معنوی ده یرلرینده درین ایز قویان دده قاسیم 1157-نجی گونش ایلینین شهریور آییندا دوغما یوردوتیکمه داشدا دونیاسینی ده ییشیر و تورپاغا تاپشیریلیر.
بو دده عاشیغین مزاری گونوموزه کیمی سوزه اؤنم وئرن،ادبیات سئور خالقیمیز طرفیندن سئوسلیب و زیارت ائدیلیب.
مقبره سینین تیکینتی ایشلری تیکمه داش شهرداریسی طرفیندن 1380-نجی ایلده باشلانیب و 1383-نجو ایلده شرقی آذربایجان میراث فرهنگی اداره سی طرفیندن ایشله نیب و داها سونرا 1389-نجو ایلده یئنه همین اداره و تیکمه داش بلدیه سی طرفیندن تکمیلله شیب. مقبره نین تیکیلمه سینده ائله جه ده تیکمه داش شهر شوراسینین و شرقی آذربایحان استان شوراسینین آغیر زحمتلری اولوب.