الیمیزه گلن کتابلار
ائلدار م. صدیق
حؤرمتلی یازار و شاعرلر:
کتابلارینیزی فصلنامه ده معرفی ائتمک اوچون، بیر نسخه آدرسیمیز گؤندرمه لیسینیز.
نویسندگان و شاعران محترم:
برای معرفی کتاب هایتان در فصلنامه، باید یک نسخه از هر کتاب به نشانی مجله بفرستید.
سفره لی شاعر[1]
این کتاب شکل گسترش یافته ی پایان نامه ی کارشناسی ارشد آقای سید باقر سجادی است که در 222 صفحه با پیش کشیدن مباحثی نظیر: دغدغه های اجتماعی صابر، افشای اعمال ضد خلقی حکومت روسیه، مبارزه با شیوه ی حکومت مطلقه، دفاع و تبلیغ اتحاد و دوستی ملل، آزادی بیان و اندیشه و ده ها موضوع مهم اجتماعی - سیاسی با مقدمه ی استاد دکتر صدیق انتشار یافته است.
استاد در جایی از مقدمه ی خود می گویند:
«استنتاجات مؤلف صبغه ی علمی دارد و جای جای سخنان خود را با ارجاعات دقیق کتاب شناختی همراه می سازد. گذشته از آن به انتهای کتاب فصلی نیز به عنوان «تعلیقات و توضیحات» افزوده است که در آن، نام های اشخاص، امکنه و کتاب هایی را که در متن آمده بطور مستند و گسترده شرح کرده است.»
استاد در مقدمه ی خود دربارهی «طنز» هم صحبت کرده اند:
در ادبیات، طنز (satire) از مقوله ی خنده (comedy) به حساب می آید. در این مقوله علاوه بر طنز، شاخه های فکاهی (humorous)، هزل (smut)، لطیفه (wit)، جوک (joke)، شوخی (pleasantry)، مزاح (humor good)، استهزاء (ridicule) و ... وجود دارد. در برخی از این شاخه ها هدف نویسنده و سراینده تنها ایجاد بشاشت است (مزاح). در برخی تحقیر و توهین و حتی تهجین وجود دارد (جوک). بعضی دیگر شامل مطالبی خارج از نزاکت است که خواننده را وادار به خنده های بی مزه می کند (هزل). و گاهی کمدین به اندرز و نصیحت خواننده دست می زند (فکاهی) و جز آن ها. اما برتر از همه ی این ها شاخه ی طنز است که پیوسته هدفی بزرگ، آرمانی و ایده آل دنبال می کند و بسان تازیانه ای بر پیکر زمان فرود می آید. هر کژی و ناراستی را افشا می کند. رفتارهای ضد انسانی را بر ملا می سازد و به خاطر دفاع از ارزش های معنوی و معارف والای انسانی با مستبدان زمانه در می افتد.
عشق معراجی[2]
(مجموعه اشعار عاشورایی)
آدلیم شاعریمیز مرحوم عاصم اردبیلی نین نوه سی «آرمین عاصم کفاش» اؤز بؤیوک باباسی نین شعر دیوانینی تدوین و چاپ ائتدیکدن سونرا، اؤزونون یاخین ایللرده یازدیغی عاشورایی نوحه لرینی استاد دکتر صدیقین مقدمه سی ایله 220 صحیفه ده نشر ائده بیلمیشدیر. استاد سالک تخلص ائدن آقای آرمین عاصمین بو قیمتلی کتابینا یازدیغی گئنیش علمی مقدمه سی نین سونوندا یازیر:
سؤزون قیساسی بوکی، سالکین نشر ائتدیگی بو نوحه لر مجموعه سی، تمامیله مدرن ادبیات نهضتی نین طلباتینا اویغون گلیر، همده کی کتابین بیچیم، بؤلوملری و قورولوشو، علمی – آکادمیک بیر شکیلده تدوین ائدیلمیشدیر. من بو گنجین چالیشماسی نین معنوی اجرینه دنیا و آخرتده صاحب چیخماسینی و حسین(ع) درگاهیندا آبرو صاحبی اولماسینی آرزو ائدیرم.
لیلی و مجنون[3]
مؤلف محترم این کتاب آقای نورالدین مقدم در فصل اول کتاب پژوهشی خود، پیرامون زندگی و آثار دو شاعر برجسته ی آذربایجان یعنی نظامی گنجوی و فضولی بیاتلو بحثی نو می کند، در فصل دوم به سابقه ی داستان لیلی و مجنون می پردازد، در فصل سوم «نگاهی مقایسه ای به متن داستان در دو اثر از نظامی و فضولی» دارد و فصل چهارم را اختصاص به بحث پیرامون اختراع ساقی نامه از سوی نظامی و گسترش آن به دست فضولی داده است. بخشی از انتهای بحث این مقایسه ی علمی را در زیر عیناً نقل می کنیم:
- تأثیر پذیری فضولی از نظامی در شکل کلی داستان، جزئیّات حوادث، مناجات ها، بیان نکات فلسفی و دینی، ادبیّات تعلیمی و ... بوده.
- با مقایسه ی حوادث دو اثر به چهار شکل بیان برمی خوریم.
الف) اصل حوادث یکی است و در دو اثر هم تقریباً مثل هم پرداخته شده. مثل عاشق شدن لیلی و مجنون در مکتب به همدیگر، خواستگاری پدر مجنون از لیلی، مرگ لیلی، دیدن زید لیلی و مجنون را در رؤیا بعد از وفاتشان و ...
ب) اصل حوادث یکی است و پرداخت در دو اثر اندکی متفاوت است. مانند داستان آزاد کردن آهوان از بند و سپس گوزن در نظم نظامی که در اثر فضولی کبوتری به جای گوزن آزاد می شود.
یا در ماجرای رفتن مجنون در زنجیر به دیدار لیلی که در نظم فضولی به بهانه ی کوری دوباره صورت می گیرد. و یا آخرین دیدار دو دلدار و...
ج) حوادثی در نظامی است اما فضولی به آنها نپرداخته، مثل جریان زاغ و درد دل کردن مجنون با آن، آمدن سلیم عامری پیش مجنون، مرگ مادر مجنون و ...
د) آنچه در نظم نظامی نیست و فضولی به داستان اضافه کرده است، مثل نصحیت مادر لیلی او را در آغاز دلدادگی، مناظره ی مجنون با کوه، مناظره ی لیلی با چراغ و پروانه و ابر و ...
3- از نظر فرم (قالب) فضولی غیر از مثنوی در اثر خود از دیگر قالب ها مثل رباعی، غزل، قصیده، مربّع استفاده کرده است. حتّی دیباچه ای هم به نثر آورده است.
- برخی از شخصیت های دو داستان متفاوتند. مثلا شخصیتی به نام سلیم عامری یا سلام بغدادی در اثر فضولی وجود ندارد. و یا نقش زید در نظم فضولی بسیار بیشتر از نظامی است.
در شخصیت پردازی هم در دو داستان تفاوتهایی وجود دارد. مثلا شخصیت لیلی در داستان فضولی خیلی مظلوم تر از نظامی است. یا شخصیت پدر لیلی در منظومه ی نظامی خیلی خشن تر و منفی تر از داستان فضولی است.
- فضولی به «لیلی و مجنون» سرایان دیگر مثل جامی، مکتبی و هاتفی نیز نظر داشته.
خاری بولبول لر[4]
600 صحیفه لیک بو کتابا 150 آذربایجانلی شاعرین قاراباغ مسأله سی ایله ایلگیلی شعرلری درج اولموشدور. کتابا دکتر صدیق و دکتر احمد وقار مقدمه یازمیشلار. کتاب چوخ قیمتلی و دولغون مضمونلو و محتوالی دیر. کتابا سالینان ایکی یوزدن آرتیق شعرلرین هره سی بیر بیچیم و باشقا اؤلچولرده دیر. بو باخیمدان دا کتاب بیر شعر خزینه سی کیمی گؤز قاباغینا چیخمیشدیر. بورادا اوتایلی عالیم احمد وقارین کتابا یازدیغی اؤن سؤزوندن بیر پارچا نقل ائدیریک:
آذربایجانین آیریلماز ترکیب حیصّه سی اولان قاراباغ تورپاغی، تاریخین بیر چوخ دؤنملرینده آغیر سیناقلارلا اوز – اوزه قالمیشدیر. تأسف کی، بو گون یئنه ده باشی عصرلرله بلالار چکمیش قاراباغ دوشمنلرین تاپداغی آلتیندادیر. زنگین و اسرارانگیز طبیعتی اولان بو قدیم دیار زامان – زامان روس، ائرمنی ... شوونیستلری نین اشغاللاری ایله اوزلشیب. دفعه لرله تکرارلانان آمانسیز محاربه لر نتیجه سینده میلیونلارلا سویداشلاریمیز یورد – یوواسیندان دیدرگین دوشموش، سویقیریما معروض قالمیش، مینلرله تاریخی آبیده لریمیز، یاشاییش منطقه لریمیز، علم و مدنیت اوجاقلاریمیز و س. داغیلمیش، یئرله یکسان اولونموشدور. حاققیندا صحبت آچدیغیمیز بو دهشتلی حادثه لر تکجه 20. جی یوز ایللیگین سونوندا دئییل، هم ده بوندان داها آمانسیز شکیلده کئچن عصرین اوللرینده ده باش وئرمیشدیر. ائرمنی داشناکلاری نین و روس ایمپئرییاسی نین قانلی اللری ایله تؤره دیلن بو فاجعه لر او دؤورون مطبوعات اورگانلاریندا، خصوصیله ده «ملّا نصرالدین» ژورنالیندا گئنیش شکیلده عکسینی تاپمیشدیر. 1917. جی ایلده «ملّا نصرالدین» ژورنالیندا «کریم بی» امضاسی ایله درج اولونموش «قاراباغ» شعرینده ائرمنی داشناکلاری نین عاغیلاسیغماز وحشیلیکلری نین گئرچک و اورک پارچالایان صحنه لرینی گؤروروک.
تالاندی، یاندی قاراباغ، یکجه سی قاندی قاراباغ،
بی سرو پادی هرج – مرج، حالی یاماندی، قاراباغ.
قاراباغ طالعین آغیر سیناقلاریندان خالقی نین و بو تورپاقلارین هر قاریشی اوچون ووروشان آذربایجان اوردوسونون مظفّر غلبه سی ایله چیخماغی باجارمیشدیر. داهی آذربایجان شاعری نظامی گنجویدن چاغداش پوئزیامیزا قدر هر صحیفه ده قاراباغ ترنّم ائدیلمیش، آذربایجانلی شاعرلرین یارادیجیلیغیندا قاراباغ باشلیجا موضوعو اولموشدور.
شدّ الحسین – خط دوم[5]
آقای احمد شبگیر تبریزی معاصر ترکی یازان شاعرلریمیز آراسیندا، طنطنه لی و فاخر لهجه ایله شعر قوشماغا مشهوردور. بو استاد شاعرین بیر چوخ قیمتلی اثرلری وارکی هله چاپ اولماییبدیر. او جمله دن اونون فضولی بیاتلو غزللرینه یازدیغی تضمینلر دفترینی آد آپارماق اولار.
تزه لیکده آقای رضا حیدرزاده بو حؤرمتلی عالیم شاعریمیزین کربلا واقعه سینه اختصاص وئردیگی «شدّالحسین» عنوانلی منظوم اثرینی تدوین و نشر ائتدیره بیلمیشدیر. آرزو ائدیریک اوستاد شاعریمیزین باشقا اثرلری ده بیر به بیر ایشیق اوزو گؤروسون.
بورادا شبگیرین اؤ کتابا یازدیغی «تقریظ منظوم» بؤلوموندن تبرّکا بیر نئجه بیت نقل ائدیریک:
سبب دیباچه مدخل
حمد ذات حضرت ربّ حکیم
یا رئوف و یا ودود و یا حلیم
لطف لاطفدن جهاندا لاطفم
خلوت پیمانه لرده عاکفم
عاکف میخانه لازم پاک اولا
پاک پاکیزه گرک درّاک اولا
درک پاکی عاشقی درّاک ائدر
مسّ قرآن پاکی سینه چاک ائدر
حاصل اولسا پاکی چشم برون
پرده برداری ائدر دید درون
دیده ی باصر چکر حُریّته
بسته دور آزادگی عینیّته
عین عینیّتده وجهُ الله وار
وجه وجه اللّهه دل آئینه دار
وجه وجه اللّهدی ساقی عاشقه
عاشق صادقدی باقی عاشقه
دست طاعت سینه ده منظوردن
چشمه ی چشمیم روان دستوردن
الغرض تودیعیده ذکر جلی
یا علی(ع) و یا حسین بن علی(ع)
دفع رنجه لاجرم مخمور دل
مشعل میخانه اولدی مشتعل
مشتعلدن منجلی جام صبوح
اولدی پیدا خامه ده بدرالشروح
طبق دستور امیر نشأتین
معنی آتشکده شدّ الحسین.
ائلدار موغانلی – 60 یاشین
شرفلی حیات یولو[6]
معاصر ادبیات تنقیدچی سی و ادبی نظریه صاحبی آقای همت شهبازی وسیله سی ایله نشره حاضرلایان 328 صحیفه لیک بو کتاب، ایکی اساس قسمتدن تشکیل تاپمیشدیر.
بیرینجی بؤلومده 60 یاشینا دولان چاغداش شاعر و ادیبیمیز ائلدار موغانلی حاققیندا یازیلان ادبی متنلر، خاطره لر، دانیشیقلار و ... یئر آلیر و ایکینجی بؤلومده یئنه ده آقای ائلدار موغانلی نین اللی دن چوخ شعرلر نمونه لری و بعضی علمی – بدیعی مقاله لری توپلانمیشدیر. کتاب چوخ تمیز و چاغداش طلباتا اویغون بیر بیچیمده تدوین ائدیلمیشدیر. بیزده ادیبیمیزین 60 یاشا دولماسینی تبریک ائدرک، بورادا اوندان بیر شعر نقل ائدیریک.
بیر اوره ک وطن
نه دن دی گؤزلری نین گوزگوسونده چن گؤرونور؟
بولودلومو اوره یین، یوخسا چن نه دن گؤرونور؟
یاناقلاریندا سولوب شعریمین قیزیل چیچه یی
بنؤوشه بنده دوشوب می کی یاسمن گؤرونور؟
جوموبدو دالغالارین قوینونا بولود لپه لر،
دنیزله فیرتینا چاخناشمادا نه تن گؤرونور!
چیچک – چیچک آچیلیر گؤزلرینده میرواری لار،
قه هر یاغیر نئجه ده داملا – داملا دن گؤرونور!
پاییزلاییب سینه ن اوستونده ایلک باهار هوه سی،
قارانقوش آرزولو رؤیالارین پره ن گؤرونور.
داغیلدی کؤنلوم ائوینده ایشیق بینؤره لری،
گؤرنده گؤزلری نین گوزگوسونده چن گؤرونور.
یئنه گونشلییه اوچ قوی باخیشلارین آچسین،
سیخیلما، قونماغینا بیر اوره ک وطن گؤرونور.
دیوان اشعار ترکی ابوالحسن راجی تبریزی[7]
استاد دکتر صدیقین «تنقیدی دوزه لیش» چاغری و دعوتینه جواب اولاراق، آقای «محسن عطایی ناطق» مرحوم حاج میرزا ابوالحسن راجی تبریزی نین دیوانینی علمی – تنقیدی شکیلده ایشله ییب و 292 صحیفه ده نشر ائتمیشدیر.
کتابدا راجی حاققیندا یازیلان سندلر و قئیدلردن سونرا، راجی نین ترجمه ی حالی، اونون شعرلری نین بیر چوخ شاعرلرین اثرلری ایله مقایسه سی و مؤلفین اورتایا چکدیگی راجی نین «تبریز مکتبی» حاققیندا گئنیش علمی بحثلر واردیر. حؤرمتلی مؤلف بیر یئرده یازیر:
آذربایجان ادبیاتیندا قوسی ایجاد ائدن مکتبین ان اؤنملی یئتیرمه سی و لایقلی دوامچیسی یئنه ده تبریز شهریندن «ابولحسن راجی تبریزی» دیر کی اؤزوندن سونرا بوتون آذربایجان شاعرلرینی تأثیری آلتیندا ساخلامیش و حتی مرثیه ادبیاتیندادا یئنی لیگ لر ائتمیش دیر. بو گون اگر بیز قوسی مکتبین «تبریز مکتبی» نظره آلساق کی یوزلرجه داهی شاعر بو مکتبه باغلیدیر، «راغب اردبیلی»دن دوتموش «شهریارا» قده ر، راجی بو مکتبین ان اؤنملی و لایقلی نماینده سی ساییلیر.
سابقاً ذوق وئریردی شعرای شیراز،
ایمدی شیرازی کئچیب آب و هوای تبریز.
حؤرمتلی تدقیقاتچی آقای ناطق کتابین حاضرلاماسیندا چوخ علمی امک صرف ائدیب و زحمت چکمیشدیر.
دیوان هما[8]
«حیدربابایه سلام» منظومه سینه «پیر آغاجی» آدی ایله نظیر یازان آقای مهندس علی فرضی زاده نین تورکجه و فارسجا شعرلرینی احتوا ائدن «دیوان هما» آدلی شعر مجموعه سی بو گونلرده قم شهرینده نشر اولدو.
دکتر صدیق بو کتابا فارسجا مقدمه یازمیشدیر. اورادا دئییر:
هما به منظومه ی «حیدربابایه سلام» اثر مرحوم شهریار نیز نگاهی متلمذانه دارد و در اقتفای آن قطعه شعرهایی سروده است و در آن ها موضوع و محتوای اصلی و درون مایه ی شعر شهریار را که هاله ای ناستولوژیک (Nostalgie) و بازگشت به خویشتن پوشانده است. جان مایه ی اصلی شعر خود کرده است. مثلاً در قطعه شعری که در موضوع انذار دایی خود از مهاجرت از روستا به شهر سروده، گوید:
بولاق قارشیندادی، چای قاباغیندا
قت دوداغیندادی، چای قاباغیندا
بال کره دن یئییب کئف داماغیندا
اوشاقلار داغیلیب ائل سایاغیندا
کؤچمه دایی، بو کؤچکمده ثمر یوخ
گئتمه دایی، بو گئتمکده اثر یوخ
پیروی از مکتب «حیدربابا»، برکت سرودن منظومه ی «پیر آغاجی» را نیز بر او ارزانی داشته است. در این منظومه ی نسبتاً بلند، همه ی ویژگی های این مکتب را پیش چشم داشته است. امروزه بیش از چهارصد نظیره بر این منظومه ی جهانی داریم که در کشورهای مختلف از ازبکستان، افغانستان، جمهوری آذربایجان، عراق، ترکیه و حتی از سوی مهاجران ترک زبان کشورهای اروپایی سروده شده است. از ویژگی های این منظومه استفاده از وزن یازده هجایی با تقطیع 6+5، یاد خاطرات ایام کودکی، توصیف زندگی ساده ی روستایی، میل به ناتورالیسم (Naturalisme) و وصف طبیعت و ذکر ابیاتی در حکمت الهی و غیره است که همه ی نظیره سرایان را به خود خوانده است. هما نیز می گوید:
پیر آغاجی! ائللر سندن کئچنده
سورولرین قویونلارین سئچنده
اکینچیلر خشه – یونجا بیچنده
بیلدیرچینلر اوخویارمیش سگرمیش
فره لرین دالی سوره تؤکرمیش.
[1] سجادی، سید باقر. سوفره لی شاعر: میرزا علی اکبر طاهرزاده (صابر) نقش وی در نهضت مشروطیت ایران. تبریز: آ‌ذر تورک: انتشارات نباتی، 1395.
[2] عاصم کفاش، آرمین. عشق معراجی. اردبیل: فردوس مهر، 1400.
[3] مقدم، نورالدین. مقایسه منظومه لیلی و مجنون نظامی و فضولی. تبریز: آیدین ساو. 1400.
[4] مقدم، نورالدین. عبادی، محمود. خاری بولبوللر. تبریز: آیدین ساو. 1400.
[5] شبگیر تبریزی، احمد. شدالحسین: خط دوم. تهران: سفیر اردهال، 1398.
[6] شهبازی، همت. ائلدار موغانلی. 60 یاشین شرفلی حیات یولو. تبریز: نظامی. 1400.
[7] راجی تبریزی، ابوالحسن بن علی اکبر. دیوان اشعار ترکی ابوالحسن راجی تبریزی. اردبیل: انتشارات مکارمی، 1400.
[8] فرضی زاده، علی. دیوان هما. قم: قاف اندیشه، 1400.