«مرا ببوس»، «گل اوپ منی» و «آچیل سحر» ترانه لری نین شاعرلری
دکتر ح. م. صدیق
«مرا ببوس» شعرینی فارسجا یازان هاله تخلص ائدن حیدر رقابی دیر که شهرزاد عنوانلی شعر مجموعه سی واردیر. دکتر ایرج صرّاف بو باره ده یازیر:
«پس از کودتای نظامی 28 مرداد 1332 مبارزه ی مردم به صورت دسته های کوچک و در گوشه و کنار انجام می گرفت و با پنهان کاری، در مواردی هم جوان ها برای تشکیل جلسات به ارتفاعات شمال تهران رفته و با افروختن آتش که نشانه و رمز حضورشان بود، با دیگران آشنایی پیدا کرده و دور هم جمع می شدند. البته دستگاه امنیتی به شدت مراقب بود و بهانه جویی می کرد. از این رو هر ملاقات و تجمع، می توانست حادثه آفرین باشد. واضح است که آن ارتفاعات نیز از این تعقیب ایمن نبود و از این جهت، هر روز حادثه ای ممکن بود علت «آخرین ملاقات» باشد. یعنی رفتن سر وعده گاه، وداعی سخت و سنگین را در پی داشته باشد ... واضح است که چنین صحنه ها در روح حساس و شاعر «حیدر رقابی» اثر عمیقی برجای گذاشت که با همه ی وجودش ترانه ی [مرا ببوس] را به کمال «دل گویی» سرود و برای آهنگ روی آن به سراغ استاد «مجید وفادار» رفت.»[1]
او پس از ذکر آهنگساز و خواننده ی اولیه ی این ترانه می گوید:
« ... در شرائط سرکوبی و اختناق، درست زمانی که سروده ی سوزناک هاله آهنگ مناسب خود را یافته بود، کسی مسئولیت خواندن آن را از ترس ساواک برعهده نگرفت ... و دستگاه امنیتی رادیو از اجرای آن جلوگیری کرد. پس از اعدام افسران ... که بغض های فشرده دل ها، مجال ترکیدن می جست، مرحوم حسن گل نراقی که تازه به دنیای هنر آمده بود، آن را اجرا کرد. اما حتی هرگز نه خواننده و نه نوازنده تصور نمی کردند ... گل سر سبد همه ی ترانه های مطرح را بگیرد و هر روز چند بار تقاضای پخش آن شود!»[2]
اردبیل طب دانشکده سی اوستادی دکتر جواد وهاب زاده بو مسأله ایله ایلگیلی یازیر:
«به آقای رقابی 42 ساعت مهلت داده بودند که از ایران خارج شود ... حدود 52 سال داشت ... برای خداحافظی به خانه ی ما آمد ... پدرم گفت با شما کار دارم. به اتاقی رفتند ... معلوم شد که پدر قطعات آهنگ را می نوازد و آقای رقابی سیلاب برمی دارد ... چون برای رفتن شتاب داشت، ساعت ده شب بود که تلفن کرد و بقیه ی شعر را تلفنی گفت و رفت ... »[3]
مرا ببوس
-1-
مرا ببوس، مرا ببوس،
برای آخرین بار
تو را خدا نگهدار
که می روم به سوی سرنوشت
بهار ما گذشته
گذشته ها گذشته
منم به جست و جوی سرنوشت
در ...
میان توفان، هم پیمان با قایقران ها
گذشت از جان
باید بگذشت از توفان ها
به تیره شب ها دارم با یارم پیمان ها
که برفروزم آتش ها در کوهستان ها
آه!
شب سیه
سفر کنم.
ز تیره ره
گذر کنم
نگه کن ای گل منی!
سرشک غم به دامن
برای من میفکن.
دختر زیبا!
امشب بر تو مهمانم
در پیش تو مهمانم
تا لب بگذاری بر لب من.
دختر زیبا!
از برق نگاه تو
اشک بی گناه تو
روشن سازد یک امشب من.
-2-
ستاره مرد، سپیده زد چو یک فرشته ما هم
نهاده دیده بر هم،
میان پرنیان غنوده بود.
به آخرین نگاهش،
نگاه بی گناهش
سرود واپسین سروده بود.
دید که من از این پس
دل در راه دیگر دارم.
که مهد خونی با صبحی روشن دارم.
به روی او نگاه من
نگاه او به راه من.
فرشتگان زیبا
به ماتم دل ما
در آسمان هم آوا
*
ستاره مرد
سپیده زد چو یک فرشته ما هم
نهاده دیده بر میان پرنیان غنوده بود
به آخرین نگاهش
نگاه بی گناهش
سرود واپسین سروده بود.
دختر زیبا
چشمان سیه بگشا
باروی بهشت آسا
بنگر خندانم بار دیگر
شبنم گل ها، با برگ شقایق ها
بنشین بر بال باد سحر
مرا ببوس، مرا ببوس
برای آخرین بار
تو را خدانگهدار
که می روم به سوی سرنوشت
بهار ما گذشته
گذشته ها گذشته
منم به جست و جوی سرنوشت. [4]
هاله تخلص ائدن حیدر رقابی، حقوقدان ایدی. 28 مورداد کودتاسیندان سونرا آمریکایا گئتدی، اورادا حقوق دکتراسی درجه سی آلدی و داها ایرانا حقوق دکتراسی درجه سی آلدی و داها ایرانا قاییتمادی. آمریکادا قیرمیزی دریلر «دیوسی» دانشگاهی نین تأسیس ائدنلریندن بیریسی ساییلیر.
شعرین تورکجه ترجمه سی
بیر گون، من 1345 نجی ایلده یای فصلین بیر گونونده علی رضا نابدل گیله گئتمیشدیم. بیز ایکیمیز محمد باقر خلخالی نین «ثعلبیه» مثنوی سینی یئنی چاپا حاضرلاماق اوچون امکداشلیق ائدیردیک. قرار قویموشدوق او، مثنوی نین متنی نین دیلینی ساده لشدیرسین، من ده شاعرین حاققیندا مقاله یازام. اودورکی اونونلا تئز – تئز گؤرشوردوم.
بو گؤروشومده مقاله مین بیر تیکه سینی اوخودوم. او، بعضی جمله لر آرتیرماغی توصیه ائتدی. او جمله دن دئدی که یاز:
«اشک مظلومان، کوچه های این داستان را خیس کرده است.»
همین گؤروشده، «مرا ببوس» ترانه سی نین تورکجه میزه چئویرمه سینی دانیشدی و ترجمه دن یازدیغی بیر صحیفه نی ده منه وئردی. من توتولاندان بیر گون سونرا رحمتلیک آنام، ائوده هر نه یازی و کاغاذیم وار ایدی حیطیمیزده اودا چکمیشدی، علی رضانین دا یازیلاری و ثعلبیه نین منه وئردیگی بعضی صحیفه لری ده اونلارین ایچینده ایمیش!
من 50- نجی ایلده تبریز زندانی نین سیاسی بندینده «اقدام علیه امنیت کشور!!» ادعاسی ایله محکومیت گونلریمی کئچیردیردیم. هفته ده اوچ گون ناهاردان سونرا ساعات 3 -5 آرالاریندا بو بندین 300 متر حدودوندا اولان حیه طی نین قاپی سین آچیردیلارکی قدم ووراق!
بیر گون اورادا بیز ایله هم بند اولان خلق فدائیلریندن بیریسی خبر وئردی کی تهران زندانیندا زندانیلر علیرضا اوختای – ین «مرا ببوس» آهنگی ایله قوشدوغو تورکجه ترانه نی اوخویورلار. او گوندن بیزده مأمورلارین گؤزلریندن اوزاق همین ترانه نی ترنم ائدیردیک. ترانه «آچیل سحر» عباره سی ایله باشلاییردی و «گل اؤپ منی» و بیر چوخ منیم بیلدیگیم مصراعلاردان خبر یوخ ایدی. من بئله تصوّر ائتدیم کی حتماً علی رضا اؤز ترجمه سینده دگیشیک لیکلر آپاریبدیر.
انقلابدان سونرا، همان اوخودوغوموز «آچیل سحر» شعرینی، قوجامان شاعریمیز آقای کریم مشروطه چی (سؤنمز)ین «آغیر ایللره»[5] عنوانلی کتابیندا گؤردوم. کتاب 1359- نجو ایلده چاپ اولموشدو. من ایسه او ایللر ایراندا اولما دیغیم اوچون بونو سونرالار گؤرموشدوم.
ترجمه نین کامل صورتی الیمدن چیخمیشدی. اونون آدینا حزبی دوستلاری نین توپلاییب نشر ائتدیکلری «ایشیق» مجموعه سینه ده بو شعر سالینمامیشدیر و احتمال وارکی اونون چوخ شعرلرینی ده آرادان آپارمیشلار و یا اونلاردا تصرف ائتمیشلر. نئجه کی من بیلیرم «آذربایجان و مسأله ملی» کتابی نین یاریدان چوخو اونون یازیسی و سیاسی باخیشی دگیلدیر. هر حالدا علی رضا نابدل (اوختای)ین «مرا ببوس» ترانه سیندن ترجمه ائتدیگی متندن یادیمدا قالان بعضی مصراعلارینی تاریخده ثبت اولماق اوچون بورادا نقل ائدیرم. ان شاء الله اونون بیر چوخ یازیلاری، شعرلری و ترجمه لری گله جکده تاپیلیب نشر اولسون. یادیمدا قالان مصراعلار:
گل اؤپ منی
گل اؤپ منی، گل اؤپ منی،
گل اؤپ بوسون نفسده،
بو قارانلیق قفسده،
کئچن کئچیب،
اولان اولوب.
باهاریمیز کئچیبدی،
من ... قارا گئجه ده،
کئچمه لی یم توفانلاردان،
ال اوزوب جاندان،
هر بیر آددان، هر بیر شاندان،
آه! ...
قارا گئجه سفر ائدم،
بوروقلو یوللارا گئدم.
«آچیل سحر» ترانه سی
عمومتیله، بیز یعنی 50- نجی اون ایللیگین بیرینجی یاریسی نین گنجلری «آچیل سحر» شعرینی داغدا، باغدا، هر یئرده بیر انقلابی ماهنی و مارش کیمی اوخویاردیق.
آقای مشروطه چی نین ایکی دفعه ده بو شعرین شاعری اولدوغونو دیله گتیرمه سینه شاهد اولدوم. تا کی بو ترانه نین ان یاخشی اجراچیلاریندان اولان «یعقوب ظروفچی» وفات ائتدیکدن سونرا، مسأله بیر داها منیم گونده میمه گلدی. آقای مشروطه چی یه بیر گئجه زنگ ائتدیم و ماجرانی سوروشدوم. محترم شاعریمیز دئدی: «بلی، بو ترانه نین شاعری منم.» داها آرتیق سوروشاندا دئدی کی:
«28 مرداد کودتاسیندان سونرا بیر نفر مندن ایسته دی قوشدوغو آهنگه تورکجه شعر یازام. و بو شعری او آهنگین اوزه رینه یازدیم، اوچ مصراع دا ناظم حکمتدن گتیردیم.»
آقای مشروطه چی «مرا ببوس» ترانه سی نین ترجمه ائتمه سینی انکار ائتدی و دئدی:
«یوخ، من او شعری ترجمه ائتمه دیم.»
او شعر بئله دیر:
آچیل سحر
آچیل سحر، اویان گونش،
آچیل بو سون نفسده،
بو قارانلیق قفسده،
سن ایله من تاپیم یئنی حیات.
ایشیقلارین ساچیلسین،
چیچک لریم آچیلسین،
بو ائللره باغیشلارینی یئنی نجات،
من ...
صبح آچیلارکن،
کئچمه لی یم توفانلاردان،
ال اوزوب جاندان،
بو ائللردن، انسانلاردان،
من یاتماسام،
سن یاناسان،
بیز یانماساق،
هانسی آلاولار ایشیق سالار بو یوللارا؟ ... آه!
گونش دوغار،
گولر حیات،
چیچک لنر بو کاینات،
آغلاما ای گؤزه لیم،
آغلاماقدان بیر کس،
تاپمامیشدیر چاره،
سیل گؤزون یاشین،
گول ائللرله بیرلیکده،
آزاد اول بو دیرلیکده،
شادلیق یاغدیر غمگین ائلیمه.
سیل گؤزون یاشین،
گول بو شن باهار گولسون،
هر بیر لاله زار گولسون.
حیات وئرسینی سولغون کولوته.
شعر بو گونلرده چوخ معروف اولموشدور.
تبریزین معاصر جوان شاعرلریندن خانم «حسنا شقاقی آذر» همین شعردن الهام آلاراق آشاغیداکی مطلع ایله بیر شعر یازمیشدی:
آچیل سحر، اویان گونش، بلکه بو ظلمت داغیلا،
توفان آشیر چپرلری، باغچادا غربت داغیلا.
و اورک سؤزلرینی اوندا دیله گتیرمیشدی.
[1] صراف، ایرج. «کند و کاوی در ریشه یابی شأن نزول ترانه ی مرا ببوس»، مجله ی حافظ دی ماه 1388، ش 65، ص 24.
[2] همان، ص 25.
[3] وهاب زاده، جواد. «خرم آن نغمه که مردم بسپارند به یاد» محله ی حافظ، تیر 1389، ش 71، ص 40.
[4] گفته می شود خواننده ی این ترانه یعنی حسن گل نراقی سال ها در حبس و تعقیب رژیم پهلوی بود و پیش از وفات خویش کلیه ی دارایی و املاک خود را به خانه ی سالمندان کهریزک اهدا کرد. (همان جا)
[5] مشروطه چی، کریم (سؤنمز). آغیر ایللر، تهران، 1359، ص 23.