لیلی و مجنون سومین مثنوی از خمسه‌ی نوایی به شمار می‌رود كه در پاسخ و نظیره‌ای بر مثنوی‌های نظامی گنجوی و امیر خسرو دهلوی در بحر هزج مسدس در 38 پاره و 3622 بیت سروده شده است.
این مثنوی چنین آغاز می‌شود:
ای یاخشی آتینگ بیله سرآغاز،
انجامیغا كیم یئتر هر آغاز!
ای سندن اولوس خجسته فرجام،
آغازینغا عقل تاپمای انجام.
ای عقلغه فائض معانی،
باقی سن و بارچا خلق فانی.
ای ائلگه عدم بقانی ائیلپ.
ذاتینغا فنانی فانی ائیلپ.
وی این مثنوی را پیش از آنكه جامی آن را به فارسی بیاراید جامه‌ی فاخر تركی در بر كرده است. در فرجام مثنوی، نوایی به گویشی عارفانه چنین می‌سراید:
یارب، منِ دردمند مهجور،
كیم عشق اوتی جانیم ائتدی محرور.
كونگلومنی بو اوتدان ائتمه محزون،
بیل شوقینی قیل دمادم افزون.
هم اخگر دین تنیم قوروتگیل،
هم شعله‌سیدین كؤزوم یاروتگیل.
آهیمنی كی دودیدین نشان ائت،
اول دود ایله كؤز یاشیم روان ائت.
آخرین متن انتقادی این اثر در سال 1996 توسط دكتر اولكو چلیك بر اساس رساله‌ی دكترای وی[1] در آنكارا نتشار یافت.[2]
در فرجام مثنوی لیلی و مجنون، نوایی افتخار می‌كند كه با خلق آثاری به زبان تركی، باعث اعتلای این زبان شده است:
چون فارسی ایردی نكته شوقی،
آزراق ایدی آندا توركی ذوقی.
اول تیل بیله نظم بولدی ملفوظ،
كیم فارسی آنلار اولدی محظوظ.
مین توركی‌جه باش ابان روایت،
قیلدیم بو فسانه‌نی حكایت.
كیم شهرتی چون جهانا تولغای،
تورك اهلیغه داغی بهره بولغای.
نئوچون كی بوگون جهاندا اتراك،
كؤپتور، خوش‌طبع و صافی ادراك.
دکتر حسین محمدزاده صدیق