نام اثر: سؤز سوراغیندا
اثری در نقد اشعار دکتر ح. م. صدیق (حسین دوزگون)
تالیف: بهروز ایمانی
مقدمه و ابتدای کتاب....
آقاي «بهروز ايمانی» يكی از علاقه‌مندان و شاگردان استاد، و پژوهشگر و شاعر و نويسنده‌ی معاصر توانسته است چند مجموعه‌ی شعر استاد را نقد و معرفی كند و آن‌ها را به صورت كتابی انتشار دهد. و ظاهراً اولين كتابی است كه درباره‌ی تحليل آثار منظوم استاد در ايران منتشر شده است. در این کتاب نگارنده کوشیده است که پس از بحث کوتاه درباره‌ی کیفیت نقد شعر و تاریخ نقد شعر آذربایجانی هفت مجموعه شعر شاعر بزرگ آذربایجان حسین دوزگون (دکتر صدیق) را در ترازوی نقد و بررسی بسنجد. این اشعار در فاصله‌ی سالهای 1358 تا 1378 به زبان ترکی سروده شده است. لازم به توضیح است که قسمت‌هایی از این کتاب در روزنامه ی فجر آذربایجان و نشریه‌ی چیچک چاپ شده است.
اؤن سؤز
ادبى تنقیدین تعریفى:
دوقتور دۆزگۆنۆن شعرلرى باره‌ده سؤز– صحبتدن قاباق، ادبى تنقید و آذربایجان ادبیاتیندا تنقیدین اؤزه‌ل یئرى خصوصوندا دانېشماق، آرتېق ضرورت‌طلب ائدیر.
آرتېق سؤزو اؤلچمك و تانیماق كیمى تعریف اولونان ادبى تنقیدده تنقیدچى بیرینین یارادیجیلق دۆنیاسینا دریندن گیریب، اۏنون ادبى اثرلرینى شرح و تفسیر ائتمگله، او اثرین مثبت و منفى جهت‌لرینى آچیب، هانسى قایناقلارا یییه‌لندیگینى ایره‌لى چكیر.
تنقید و آذربایجان آغیز ادبیاتى:
آذربایجان آغېر ادبیاتیندا تنقیدین بؤیۆک رولو، درین كؤك‌لرى و منشایى واردېر. بو خصوصیت هرنه‌دن آرتېق آتالار سؤزۆنده و مثللرده گؤزه چارپیر. مثلا آتا اؤز – اۏغلونا نصیحت وئره‌رك دئییر: «اۏغول سنى گولدوره‌ن یانیندا اوتورما، آغلادان یانیندا اوتور». بومثلده «گولدورمك» و «آغلاتماق» آنلامیندا یالنیز تنقید احوال– روحیه سینى گؤرۆرۆك و یا خود بیر آیرى مثلده «دوست– دوستونون گۆزگۆسودور».
تنقیدین یوكسك مقامى تكجه آتالار سؤزۆنده و نثرلرده دئییل، بلكه ایهاملا دئییلمیش، یۆزمالاردا و لطیفه‌لرده ده‌گؤرمك ممكن دور. دئییرلر گۆنلرین بیر گۆنۆ اؤلكه پادشاهىنین، ادبیاتا و شعره ماراغى گۆنۆ گۆندن چۏخالیب، امر ائدیركى، اؤلكه ده، یاخشى شاعیر وارسا اۏنون یانینا گتیرسینلر. شاعیرلر گلیب، پادشاهېن سۏنسوز محبت و رغبتى ایله قارشیلانیرلار. دئییرلر شاه اۏنلارېن گئییم و یئمكلرینه چۏخ یاخشى یئتیشیب، سۏنسوز حؤرمت بسله ییرمیش. بو طرفدن ادبیاتین و شعرین نه اولدوغونو بیلمه‌ین و استعدادى اولمایان بیر شخص، دربارا سوخولماق طاماحى ایله بیر ته‌هر اؤزۆنو شاعیرلر جرگه‌سینه قوشور.
واخت او واخت اولوركى، شعر مجلسى قورولور. هامى شعرینى اوخویور، واخت بونا چاتاندا، شاه اونو اؤزۆنه مخصوص حالت ایله ادبیاتچیلارا تقدیم ائدیر و امر وئریكى، اؤز شعرینى اوخوسون، او شعرینى اوخوماغینا اوخویور، آمما اورادا اولان سؤز صرافلارى، اۏنون بو هدر سؤزلرینه دؤزه بیلمه‌ییب گولمه‌یه باشلاییرلار. بو گۆلۆشلر شاها چۏخ آغېر گلیر، سببینى سوروشدوقدا باخیب گؤرۆركى، اۏنون اوخودوغو سؤزلرده اوكى، یۏخدور، او دا شعریت‌دیر. بوناگؤرده ده شاه بتر عصبىله‌شیر و فرمان وئریركى، اونو سحره كیمى، دربارین قاباغیندا یئرلشن گؤله حووضا) سالسینلار. شاهېن خدمت‌چیلرى اونو گورولتو ایله سویاسالیرلار. تازا شاعیر سودا چالیخلایا چالیخلایا قالیر. او طرفدن ده یئل اۏنون پاپاغینى سویون اوزونده او طرف بو طرفه آپاریر. شاهېن ایتى تازا شاعیرین پاپاغینى، ماراقلى گؤرۆب، سویا گیرمه‌لى اولور. بو نو گؤره‌ن بو یئنى شاعیر، ایته سارى گئدیب، اونا خطابا دئییر: «یقین سن‌ده پیس شعراو خویوب، شاه سنى ده سویا آتدى.» بیز بو لطیفه ده گۆلۆشدن آرتېق، شعرین اهمیتینى و تنقیدین ضرورى اولدوغونو دویوروق.
یئرى دیركى، تنقید باره‌ده باشقا بیر ائل كلامینى دقتدن، كئچیره‌ك، ایندى آذربایجان آغیز ادبیاتى نین باشقا خصوصیت لریندن بحث ائده‌جه‌ییك: یئنه كئچمیش‌لرین سؤزودوركى، دئییرلر: اؤلكه حؤكمدارى، امر ائدیر، مملكتینده یازیلان عیب‌سیز، ایرادسیز هر هانسى بیراثره، بؤیۆک انعام‌لار وئره‌جكدیر. آنجاق بو ایش، اؤلكه‌نین درین بیلگیسى اولان بیر عالیمین نظارتیندن و امضاسېندان سونرا اولاجاقدیر. بیر نفر یۏخسول یازیچى، قاباقجادان حؤكمدارین تعیین ائتدیگى آدامینى گؤرۆب، اونا دئییركى، سن حؤكمدارین یانیندا منیم كتابیما ایراد چېخارما قوى من شاهدان انعامیمى آلیم. عالیم دئییر بس اوندا سنین سهولرینى نه ائده‌ك؟ یازیچى عالیمى امین ائدیركى، او كتابداگؤردۆیو، هر هانسى ایرادى، گؤرۆب، باماغینى، ایرادین اۆستۆنه قویماقلا، اونو اؤز یانلیشلارېندان آییق سالسین. عالیم حؤكمدارین یانیندا بو كتابى او خویور و بارغینى هئچ یئرده دایاندېرمېر. یازیچى گؤرۆر، كتاب قورتاریر، آمما دئیه‌سن ایراددان– سهودن خبر یۏخدور. ائله‌ده اولور، عالیم كتابى قورتاریب، بوكور، بویئرده یازیچىنین سئوینجى آشیب، داشیر، باخیب گؤرۆركى،كتاب لاپ قورتاریب، بؤكولدو. عالیم كتابى بوكندن سونرا، بارماغینى قویدو بۆتۆن كتابین اۆستۆنه و اثرین بۆتۆنلوكله سهو و ایرادلى اولدوغونو ایهاملا، اۏنون یازانینا آندیردى. آذربایجان شفاهى خالق ادبیاتیندا، تنقیدله علاقه‌دار، سایسیز– حساب سیز بو كیمى ایهاملار و لطیفه لر واردېر.
آذربایجان آغیز ادبیاتیندا تنقیدین درین كؤك‌لرینى آراشدیرماق اوچون باشقا بیر نمونه‌یه كئچیریك. تنقیدین محبت و قهرمانلیق داستانلارېندا، اوندان اؤنجه آذربایجان ناغیللارېندا اولان رولونو دویماق چۏخدا چتین دیلدیر:
«شاه و وزیر» ناغیلیندا، پادشاه بیر نئچه وزیردن تو تو لان خزانه اوغروسو باره‌ده راىلرینى ایسته‌میش و بیر نئچه وزیر اۏنون گه‌بریلمه سینى هلاك اولماسینى) ایسته‌میشدیر. آنجاق اوچونجو وزیر اۏنلارېن راى لرینى تنقید آتشینه توتاراق، اۏنون باغېشلانېب، آزاد ائدیلمه سینى ایسته میش و دئمیشدیر: «آج آدامین ایمانى اۏلماز.» بیرده خزانه ده بئش قپیك پول اولماسا نه اۏلار.
وزیرین یئرینده، مقامیندا اولان تنقیدى شاه حؤكمونو ده‌ییشیر و بیرده خزانه‌دن پول او غورلایان آدمى دانلاییب، اۏنون‌گؤردۆیو ایشى پیسله‌یه‌رك اؤیره‌تمیشدیركى، اوغورلوقدان یاخشى حالال یول ایله زحمت ایله پول قازانماق گرگ دیر.
«باغبان و شاه» ناغیلیندا، شاهدان اؤز باغینى ملك و حیله یولو ایله آلان باغبان، پادشاهېن غضبینه دوچار اۏلور و شاه امر ائدیر اونو اؤلدورسونلر، اؤزۆنو اؤلمۆش گؤره‌ن باغبان شاهدان تنقید ائده‌رك اونا آندیریركى، اونو اؤلدورسه، ائل آراسېندا، اعتبارى ایته جك، اعتبارایتیب، آد– داكى، پیس‌لیگه چېخدى، اوندا وار دؤلتده، مقامدا یۏخ اولاجاق، باغبانین بو تنقیدى سؤزلرى شاهېن بئینینه باتیب، اؤزۆنو داردان قورتاریر تنقید موضوعو یالنیز قدیم ناغیللارېمېزدا دئییل، بلكه محبت داستانلارېندادا اؤز عكسینى تاپیر:
«اصلى كرم» داستانیندا، كرم ایله اصلى قارلى و توفانلى بیر سفره اصلى، كرمه دئییر:
دئدیم كرم گل بو یولدان قاییداق،
گؤردۆم خان اوغلودور او نا عار گلیر.
اصلى كرم داستانیندا كرمین مغرورلوغو و سؤزه باخماماغى تنقیداولور، قهرمانلیق داستانلارېمېزدان اولان «كوراو غلو» داستانیندا، كوراۏغلونون كئچل حمزه‌یه اینانماسى كسگین صورتده تنقید ائدیلیر.
بو بیر نئچه مثالدان بللى اۏلموشدوركى، تنقید مسئله‌سى آذربایجان تورك‌لرینده آرتېق مهم اولدوغو اوچون، اۏنلارېن یاراتدیغى زنگین شفاهى ادبیاتلارېندا درین ایز قویموشدور.
تنقید و اۏنون ضرورتى:
آذربایجان ادبیاتیندا تنقیدین ضعیف اولماسى، بو ادبیاتین انكشافى یولونا مانعه‌چى‌لیك تؤره‌دیر دیلیمیزین، مكتب لرده، یازیلماماسى و اوخونماماسى سببیندن، بو دیلده یازیلان هر هانسى ضعیف بیر قلم صاحبى‌نین اثرى «شاه اثر» حساب ائدیله‌رك، اۏنلارېن عیب و ایرادلارى بیلینمه‌دن اوجا ذیرویه قالدېریلدیلار. اونا گؤره‌ده ادبیاتیمیزى بیر نوع شهرت خسته‌لیگى چولغادى. من نه ائلیمیزى قیناییرام، نه ده ضعیف اثرلرین مؤلف‌لرینى، چونكى، آز– چۏخ اۏنلار یازماسایدى، دیلیمیز بوندان دا آرتېق افلاسا اوغراردى، ایندى عصریمیز علم، تكنیك و كامپیوتر عصرى اولدوغو اوچون، ادبیاتیمیزدا یئنى ساحه لره آددیم آتیر. بو نو نلا دا قلم صاحب‌لرینین چیین لرینه آغېر بیر یوك دوشور. اودا یارادیلان اثر لرین «ادبى تنقیدچى‌لیگه» داخل ائدیلمه‌سى‌دیر. یئرى گلمیشكن آرتیرمالى‌یام كى، باكیدا ادبى تنقیدچى‌لیك یئنى بیر مرحله‌یه یییه‌له‌نیر. ساوئت شوروى) دؤرونده ادبیاتشناسلیق و ادبى تنقیدچى‌لیك، علمى باخیمدان آرتېق، قلم صاحب لرى اؤزاثرلرینده اؤیمه یه و تعریف نامه یه آرتېق یئر و ئرمیشلر.
آذربایجان جمهوریتى مستقل‌لیك الده ائتدیكدن سونرا، ادبیات شناسلیق و ادبى تنقید اؤزۆنون مهم بیر حیصه‌سیه یؤنه‌لدى. مثال اۏلاراق، یازیچى آصف رستم‌لى، سارابلى شاعیر بایرامعلى عباسزاده‌نین اثرلرینده ایشه آپاریلان تحریف‌لرى بیر كیمسه‌نین كؤنلونه توخونمادان، بیر كیمسه‌یه یامان یووز دئمه‌دن و بیر سؤزله تحریف چینى آلچاق سؤزلرله هده‌له‌مه‌دن، تنقیدچى لیین نورمال و یوموشاق مرحله سینه یول آچمېشدېر. بو تایدا و یا خود ایران آذربایجانېندا تنقیدچى‌لیك هله‌ده اؤز نورمال وضعیتینه دۆشمه‌میشدیر. بو خصوصدا، تبریزده نشر اولان میثاق و شمس تبریز نشریه لرینده على حسین زاده داشقین) – ین نشر ائتدیگى «ادبى سبكلر» آدلى كتابى باره‌ده ایره‌لى سورولن فیكیرلر تمامى ایله كسگین و ادبى تنقیدچى‌لیكدن اوزاق ایدى. گرچى سؤزو گئده‌ن كتابدا بیر سیرا چاتیشمامازلیقلار وار ایدى آنجاق اونو بو سویه ده هده‌لمك بیر او قده‌رده دوز ایش دئییلدیر.
فجر آذربایجان گۆنده‌لیینده گئده‌ن كسگین تنقیدلردن بیرى ده، جیغان– ویغان كتابینا دایر یازیلان تنقید و اوندان‌دا ایكى قات و منطقدن اوزاق وئریلن جاوابلاردېر. جیغان– ویغان كتابى باره فجر آذربایجان گۆنده‌لیینده ایره‌لى سورولن و توتولان ایرادلارېن 80٪ یئرى ایدى. آنجاق دیلى چۏخ كسرلى اولدوغوندان بو كیمى مقاله‌لرى ادبى تنقیدچى لییمیزه داخل ائتمك اۏلماز.
مطبوعاتدا و بعضى كتابلارا یازیلان مقاله لرده غیر نورمال تنقیدچى‌لى‌یین باشقا ساحه‌سینه‌ده راست گلیریك، اودا مؤلف‌لر باره‌ده حدیندن آرتېق تعریفه و شیشیرتمه‌یه یول وئریلمه‌سى دیر. مثلا دو قتور على اكبر ترابى باشقا سؤزله حلاج اوغلو جنابلارى، طنز شعریمیزى بیر نوع مثلث حساب ائده‌رك، اۏنون بیر بوجاغیندا میرزا على اكبر صابر و باشقا بوجاغیندا میرزا على معجزى و باشقا بوجاغیندا ایسه، اؤز سئودیگى بیر شاعیرى یئرلشدیریر. هر بیر انصافلى قلم صاحبى حلاج اۏغلونون بو سؤزو ایله راضى قالمادېغى حالدا، حؤرمتلى عالیمین اورتا یا چكدیگى فیكیرینى، ادبیات شناسلیق حساب ائتمیر.
بللى اولدوغو كیمى ادبى تنقید و ادبیاتشناسلیق گئت– گئده اؤزۆنه مخصوص یول آچیر. شاعیر ودود دوستى «ایلقار»، نگار خانیم خیاوى نین «منیم شعریم» اثرینه و اردبیللى شاعیر عباسعلى یحیوى «ائلچى» نین «ملكوت آیه‌لرى» و «ایلدیریملار لهجه سى» كتابلارى باره‌ده یازیلان تنقید هر باخیمدان تقدیره لایق دیر.
یئرى گلمیشكن آرتیرمالى‌ییق كى، ادبى تنقیدچى‌لییمیزین هر باخیمدان غیر نورمال وضعیته دۆشمه‌سینى دیلیمیزین مدنیتیمیزین غیر رسمى اولماسېندان آرتېق، شخصى و خصوصى دۆشمن‌چى‌لیك و ائدلوژو ضدیتینده آختارماق ممكن دور. گونكى سیاستچىلر، هامینى اؤز اولچولرى ایله اؤلچوب، اؤزلرینه مخصوص تنقیدچى‌لیگه آیاق قویورلار. بونونلا اۏنلارى ادبى تنقیدچى‌دن آرتېق سیاسى تنقیدچى آدلاندیرماق اۏلار. چونكى مدنیت دۆنیاسى اوچون آپاریلان مبارزه ضرورى نظره گلرسه، اۏنون یاییلیب، نشر ائدیلمه‌سى اؤترى اولاجاقدیر، بئله‌لیكله ادبى تنقیدچى‌لیگه بیر سیرا تضییق‌لر قبول ائتدیریله جكدیر.
بو وضعیت اؤز اولدوغوندا قالیب، اوزه چېخاریلماسا بو او دئمك دیركى، قوندارما عالمده سئیر ائده‌ن، دایاز و معلوماتى آز اولان آداملارېن گیلئى لیگى ایله اوزلشن، درین بیلگى‌لى عالیم‌لرین توتدوقلارى موقعیتى گؤره‌جه‌ییك كى، بئله تمل‌سیز اثرلره اعتبارسیزلیق گؤستریرلر.
«آنتونیو گرامشى»سیاست و ادبیات باره‌ده اؤز فیكیرینى بئله بیلدیرمیشدیر: «هنرمندلر سیاستچى‌لرین عكسینه اۏلاراق ثابت تصویرلر یارتمالى دیر.»
او داها سونرا دئییر:
«سیاسى باخیمدان سیاستچى، هندمنددن راضى قالمایاجاقدیر.»
بو مثاللاردان آیدین اولوركى، ادبیات، خصوصى ایله باشقا هنرلر كؤنول‌لردن قیراقدا قالارسا، تنقید وتنقیدچى‌لیین مئیدانا چېخماسى گرك‌سیر اۏلار. ادبیات دۆنیاسى آرتېق گئنیش‌له‌نیب، یازانلار و اوخویانلار آرتارسا، تنقیدچى‌لیگه اؤزه‌ل یئر آچیلار.
تنقیدچى‌لیك بعضا كتاب مولف‌لرى و كتاب نشر ائدیب، ساتانلار طرفیندن یاخشى قارشیلانمیر. اونا گؤره بعضى ناشر، محتواسیز كتابلارېن نشرینه خصوصى دقت یئتیریر. چونكى بئله اثرلرى یارادانلار هرنه‌یین باهاسینا اولورسا اۏلسون، اثرلرینى نشر ائتدیرمك ایسته‌ییر و بعضى لرى‌ده، امك حقى آلماق عوضینه ناشره یاردیم‌دا گؤستریر. تنقیدچى‌لیگى خوشلامایان بعضى یازانلاردا واركى، بئله‌لرى، اؤز یازدیقلارى ده‌یه‌رسیز اثرى عزیز ساناراق، اؤزلریندن اوستون هئچ كیمسه‌نى گؤرمزلر. بودا ادبى تنقیدچى‌لییمیز تؤره‌نن مانعه‌لردن بیرى دیر.
ادبى تنقیدچى‌لیك بو گۆنكو دۆنیامیزدا آرایق منیمسه‌نمه‌لى دیر. چونكى هربیر قلم صاحبى، اؤزۆنو نه سویه‌ده اوستاد گؤرسه‌ده، ایستر– ایستمز اۏنون یاراتدیغى اثرینین آز– چۏخ سهوى اولاجاقدیر. مؤلف اؤز اثرینه ماراق گؤستردیگى اوچون، اؤز اثرى باره‌ده قضاوت ائده بیلمه‌یه‌جكدیر.
باشقا جهتدن تنقیدچى‌لیك اثرین مثبت خصوصیت‌لرینى گؤزه‌لیك‌لرینى اؤز اوخوجولارېنا تانتیدیریر و اوخوجونون دویغو و سلیقه‌سینى یاخشى اثرلر سئچمكده و بدیعى اثرلردن لذت آپارماقدا خصوصى خدمت گؤستریر. تنقیدچى هم ده یازیچى و هنرچى‌لرى، غفلت و سهوه توتولماقدان چكیندیریر.
بعضى قلم صاحب‌لرى تنقید و تنقیدچى لیگى هنر اوچون بیر نوع مانعه‌چى‌لیك سانیرلار. بودوشونجه تمامى ایله یانلیش بیر فیكیر دیر. چونكى تنقید نه قده‌ر كسگین و منطق سیز اۏلار سادا، یئنه حقیقى هنرمند، اؤز ایشى‌نین آردینى توتاجاقدیر.
تصادفى دئییلدیركى، فرانسه یازیچى‌لارېنین بیریندن سوروشانداكى، «صنعتكار آلقیش‌لانمالى دیر» او جاواب وئریب، دئمیشدیر: «یۏخ اۏنون عكسینه هنرمنده، كؤتك وورماق لازیم دیر». تنقید، بیر سؤزله اوستون تنقید چۏخ چتین دیر. چونكى تنقیدچى‌نین لازیمى قده‌ر بیلیگى، تمیز دویغوسو و آچیق اۆره‌ڲى و دوشونجه‌سى اولمالى دیر. هنر ایلدیریم سرعتى ایله قاباغا گئدیر، شرق ادبیات شناسلیغى ایسه، هنرى كؤهنه قایدالاردا ساخلاماغا چالیشیر. بو نو نلا بۆتۆن دؤرلرده، یئنىچىلرله، كئچمیش عنعنه‌لره صادق قالانلار آراسېندا چكیش – بركیش، بعضى حاللاردا ایسه دالاشما باش وئریر.
دئدیگیمیز كیمى ادبیات شناسلیق و تنقیدچى لیك اینام بسله‌دیگى عقیده‌لره آرخالاناراق، بعضى اخلاقى، اجتماعى و سیاسى یؤنلره طرف چكیلیر. بونونلادا جمیعتده باش وئره‌ن حادثه‌لر نتیجه‌سینده ادبیات شناسلیق و یا خود تنقیدچى‌لیك‌ده عوض اولونور. بعضى‌لرى‌ده وار ادبى اثرلرى، باشقا سؤزله دئسك ادبیاتى، جمعیتده موجود اولان اخلاقى اوصوللار چرچیوه سینده گؤرۆرلر و اؤزلرینى او اثرلرى به‌یه‌نیب، به‌ینمه‌مكده سربست حس ائدیرلر و اثرلرین غیر ثابت اولدوغوندان گؤز اؤرتولور.
روسلارېن بؤیۆک یازیچى‌سى تولستوى هنرى اخلاقین آسقى سینداگؤرۆر و بو صفته مالك اولمایان اثرى ایسه رد ائدیر.
تولستوى – ون عكسینه اۏلاراق، اسكاروایلد هنر ایله اخلاقین هر جوره اویغونلوغونو دانیر و بو باخیمدان هنرمندى غیر مسئول تانییر.
ادبیات شناسلیغین مانعه‌چى‌لییندن بیرى‌ده، اجتماعى و سیاسى عقیده‌لرین، تنقیدچى‌لیگه و ادبیات شناسلیغینا نظارت ائتمه‌سى دیر. بعضا بو ایش لاپ چتین له‌شیر، چونكى سیاستچىلر و اجتماعى تشكیلاتلار نه اینكى تنقیدچى‌لردن و یازارلاردان ایسته‌ییرلر اۏنلارېن علیهینه بیر سؤز یازماسینلار، بلكه، اۆسته‌لیك اۏلاراق، اۏنلارېن توتدوقلارى وضعیت لرینى، عقیده لرینى تبلیغ ائتمكده ایسته‌ییرلر. بونونلا بئله آیدین اۏلموشدوركى، اجتماعى و اخلاقى اؤلچو ادبیات شناسلیغا اؤز ایزینى قویور، بئله‌لیكله تنقیدچى بو اوصوللار چرچیوه‌سینده اؤزۆنه بیر یول آختاراراق، همین ماراغى اؤز اؤلچوسونه داخل ائدیر.
ادبیات شناس بو وضعیتدن قاچارسا بیر سیرا چتین‌لیك‌لرله اوز به اوز اولاجاقدیر.
بو فیكیرلرى اورتایا چكمكدن مقصد ادبیاتیمیزدا تنقیدچى‌لیگى گئنیش لندیریب، یازیلان اثرلرین دۆزگۆن اؤلچوسو ایسه بللى ائدیلمه‌لى دیر.
دوقتور دۆزگۆنۆن الیمده اولان بیر نئچه شعر مجموعه‌سینى دریندن آراشدیریب، اۏنون مثبت و منفى جهت‌لرینى آچیقلاماقا، ائلیمه اولان بورجومون بیرینى اؤده‌ییرم.